بزرگنمايي:

ایران پرسمان - شرق / « مدیریت بحران در منطقه مرزی ایران و ترکیه » عنوان سرمقاله روزنامه شرق به قلم مهدی زارع است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
ساعت 9:22 صبح یکشنبه چهارم اسفند 98 زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 5.7 در نزدیکی قطور در جنوب غرب شهر خوی در استان آذربایجان غربی رخ داد که در محدوده وسیعی در شهرهای شمال‌غرب ایران، ارمنستان، شرق ترکیه و شمال عراق حس شد. آمار اولیه از هفت کشته در ترکیه و آسیب به 25 روستا در ایران دریافت شد. بر اساس داده‌های زلزله‌شناختی این زلزله با گسلش امتدادلغز و کششی که مشخصه گسل‌های همین منطقه پیرامون دریاچه ارومیه است، رخ داده است. منطقه مذبور همان ناحیه‌ای است که در ساعت 2:04 بامداد 17 اردیبهشت 1309 زمین‌لرزه ویرانگری با بزرگای 7.2 موجب تخریب وسیع شهر سلماس و روستاهای اطرافش شد. البته در زمین‌لرزه‌ای که ساعت 11 صبح روز قبل (16 اردیبهشت 1309) با بزرگای 5.0 در همان منطقه رخ داده بود، با هوشمندی استاندار و فرمانداران وقت در منطقه دستور تخلیه مردم صادر شد. همین موضوع و تخلیه پیشگیرانه بعد از پیش‌لرزه بامداد روز شانزدهم اردیبهشت موجب شد که وقتی زمین‌لرزه نیمه‌شب هفدهم اردیبهشت رخ داد، اکثر مردم بیرون از ساختمان‌ها باشند و به همین دلیل حدود دو هزار نفر کشته شدند. انتظار می‌رفت که در زمین‌لرزه اصلی اگر پیش‌لرزه‌ای در کار نبود و اگر تصمیم هوشمندانه تخلیه و پیشگیری آسیب، گرفته و اجرا نشده بود، بسیار فراتر از این تعداد کشته می‌شدند.
پیش‌لرزه صبح شانزدهم اردیبهشت به هشت روستا و همچنین دیلمقان، آسیب رساند و 25 نفر را کشت. اکنون با چنین سابقه‌ای و رخداد زمین‌لرزه چهارم اسفند 98 فرصتی است برای مرور آنچه در برخی زمین‌لرزه‌های مهم این ناحیه در زمینه مدیریت بحران رخ داد و ملاحظاتی که باید سنجیده شود. هشت سال قبل -در زمین‌لرزه 23 اکتبر 2011 ( اول آبان 1390) وان ترکیه با بزرگای 7.2- در ساعت 13:41 به وقت محلی 644 نفر کشته شدند که از این میزان 477 نفر مربوط به تلفات در شهر ارجیش واقع در شمال دریاچه وان بود. این زلزله در هفت روز اول پیش از رخداد بیش از 600 پس‌لرزه با بزرگای بیش از 3.0 داشته که مهم‌ترین آنها با بزرگای 6.0 در شب اول و دومی با همین بزرگا در شب دوم پس از حادثه رخ داد و موجب تشدید خسارت‌ها در پهنه زلزله‌زده شد. پس‌لرزه 9 نوامبر 2011 در وان با بزرگای 5.6 با فروریختن دو ساختمان که یکی هتل بایرام در جنوب میدان استانداری -والی لیگی- بود، با 40 نفر کشته همراه شد. مسئله اثر تکان شدید نزدیک گسل و همچنین اثر خاک نرم در ارجیش و وان موجب تشدید در ایجاد خسارت و تلفات در زلزله وان شد. در شهر وان در کنار دریاچه وان، رسوبات نرم با ضخامت زیاد -بیش از 30 متر تا 250 متر- موجب تشدید خرابی‌ها در ساختمان‌های بلند شد. در شهر ارجیش، در ساحل شمالی دریاچه وان که بر یک تراس لسی کنار دریاچه به ارتفاع بین 10 تا 50 متر واقع است، بیشتر خرابی‌ها در ناحیه مرکزی و جنوب و جنوب غرب شهر متمرکز بود. در شهر وان بیشتر آوار زمین‌لرزه در حدود 10 روز پس از رخداد زمین‌لرزه جمع شد ولی در ارجیش حتی یک ماه پس از رخداد زلزله هنوز خرابه‌ها (که بیشتر به ساختمان‌های چهار تا شش طبقه آپارتمانی مربوط بود)، برجای مانده بود و در محل بعضی از خرابه‌ها بوی تعفن جنازه‌های باقی‌مانده زیر آوار به مشام می‌رسید. سازمان‌دهی امداد و نجات ترکیه توسط سازمان آفاد (سازمان مدیریت سانحه و اضطرار ترکیه) که رئیس آن معاون نخست‌وزیر ترکیه است، انجام می‌شود و هلال احمر ترکیه مسئول کمک‌های اولیه و اسکان اضطراری و اولیه و تأمین غذای آسیب‌دیدگان در این کشور است. برای ساماندهی عملیات مدیریت بحران، مراکزی به نام «مرکز بحران» در شهرهای آسیب‌دیده ایجاد شد. در این مراکز که زیر نظر سازمان آفاد فعالیت می‌کنند، در زلزله وان هدایت، کنترل و مدیریت کمک‌های امدادی به زلزله‌زدگان انجام شد و کمک‌های غذایی به 128 هزار نفر از افراد آسیب‌دیده ارائه شد. هفت هفته پس از رخداد زلزله مدارس بازگشایی شدند و منازل بازسازی‌شده در سالروز زمین‌لرزه تحویل مردم آسیب‌دیده شد. به نظر می‌رسد که در کشور ترکیه تفکیک وظایف سازمان امداد و نجات و هلال احمر، کمک مناسبی به ساماندهی عملیات جست‌وجو، نجات و امداد پس از رخداد زلزله کرده باشد. در نزدیکی پهنه رومرکزی زلزله وان، زلزله 24 نوامبر 1976 (3 آذر 1355) با بزرگای 7.1 – با پنج هزار نفر کشته- مهم‌ترین زلزله شرق ترکیه در سده قبل محسوب می‌شود که در آن زلزله نیز علاوه بر خسارت سنگین در ترکیه به‌ویژه شهر چالدران، خسارت‌هایی در ایران، به‌ویژه به شهرهای سیه‌چشمه و خوی و روستاهای اطراف وارد شد. در زمین‌لرزه 20 اسفند 1389 توهوکو سندای ژاپن با بزرگای 9 که پرهزینه‌ترین سانحه طبیعی قرن اخیر دنیا با حدود 300 میلیارد دلار خسارت بود و با سونامی بزرگی همراه شد، بزرگ‌ترین سانحه هسته‌ای بر اثر زلزله در تاریخ نیز رخ داد. هر چهار رآکتور نیروگاه فوکوشیمای شماره یک دچار انفجار شد. شرکت نگهداری و بهره‌برداری از نیروگاه فوکوشیما، شرکت برق توکیو، TEPCO، بود که در گزارش‌های بعد از سانحه متهم به سوءمدیریت و عدم اطلاع‌رسانی به‌موقع شد. علاوه‌براین در گزارش‌ها آمده بود که مقرر بود نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما دائیچی در تاریخ اول فوریه 2011 (12 بهمن 1389) به حالت خاموش-ایمن از رده خارج شود که ظاهرا به دلیل مسائل اقتصادی و ترس از ضررهای مالی حاصله شرکت تپکو از این کار اجتناب کرده بود. به‌هرحال در هنگام زمین‌لرزه 20 اسفند 1389 و به‌طور خودکار، نیروگاه فوکوشیما دائیچی و 11 نیروگاه دیگر ژاپن به حالت خاموش-ایمن درآمدند. به دلیل ازکارافتادن سامانه‌های خنک‌کننده رآکتورهای نیروگاه فوکوشیما، رآکتورهای نیروگاه فوکوشیمای شماره یک، یکی پس از دیگری دچار انفجار شده و مسئله‌ای مهم و خبرساز ایجاد کردند که در ماه‌های پس از زلزله در حد خود رخداد زلزله مورد توجه بود. به دلیل آلودگی‌های ایجادشده، دولت ژاپن جمعیت 140 هزار نفری ساکن در محدوده 20 کیلومتری اطراف نیروگاه را تخلیه کرد و به مردم برای تردد در شعاع 30 کیلومتری آن هشدار داد. برآوردهای اولیه نشان داد که محدوده تحت تأثیر آلودگی در این زلزله تا گستره شعاع 80 کیلومتری اطراف نیروگاه فوکوشیمای دائیچی بود.
در کشورهای هم‌جوار ایران و ترکیه نیز نیروگاه هسته‌ای متسامور ارمنستان (که در فاصله حدود 30کیلومتری مرز ایران قرار دارد) در زمین‌لرزه 7 دسامبر 1988 اسپیتاک ارمنستان (با بزرگای 6.8 که موجب کشته‌شدن حداقل 20 هزار نفر طبق آمار رسمی شد)، به حالت ایمن-خاموش درآمده و موقتا تعطیل شد.
ولی بر اثر جنگ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال‌های 1994 و 1995 و قطع منابع انرژی ارمنستان، دولت این کشور مجددا در سال 1995 این نیروگاه را به حالت عملیاتی درآورده و هم‌اکنون نیز از آن بهره‌برداری می‌کند. یادآور می‌شود این نیروگاه که با فناوری بسیار قدیمی ساخته شده، عملا از رده خارج شده و یک سانحه زمین‌لرزه را نیز پشت سر گذاشته؛ این در حالی است که هیچ گزارشی از وضعیت آسیب‌های وارده به آن در هنگام و پس از زلزله 1988 در دسترس نیست. با توجه به لرزه‌خیزی بالای این منطقه، از نظر ایمنی شهرهای مرزی ما به‌ویژه در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، به‌طور ویژه باید به این مسئله توجه کرد. چه‌بسا لازم باشد برای تعطیلی این نیروگاه و بردن آن ابتدا به وضع ایمن-خاموش و سپس توقف کامل فعالیت آن، برای تأمین انرژی جایگزین در منطقه و برای این کشور باید برنامه‌ای کلان، راهبردی و درازمدت با همکاری همه کشورهای منطقه تدارک دید.