بزرگنمايي:

ایران پرسمان - دیپلماسی ایرانی / متن پیش رو در دیپلماسی ایرانی منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
علی اسمعیلی اردکانی/ بعد از خروج آمریکا از برجام (JCPOA) و پیمان موشک‌های هسته‌ای میانبرد(INF) اکنون نوبت به معاهده آسمان‌های باز(OST) رسیده است. سه نوع توافق بین‌المللی که در ماهیت امنیتی- نظامی بودن با یکدیگر مشترک هستند. توجیه واشینگتن برای خروج از این معاهده به عنوان یک معاهده کلیدی در افزایش شفافیت و اعتماد در روابط فراآتلانتیکی و همچنین مناسبات امنیتی- نظامی روسیه با اروپا و آمریکا، از همان نوع توجیهات پیشین است. در ارتباط با خروج از این معاهده از نظر تیم تصمیم‌گیری امنیت و سیاست‌خارجی فعلی آمریکا، مساله این است که روسیه مدت‌هاست این معاهده را به همان شکل که پیمان منع موشک‌‌های هسته‌ای میانبرد را مکرر نقض می‌کرد، نقض می‌کند. به همان شکلی که ایران به برجام پایبند نبود و توافق را نقض می‌کرد. به همان شکل که چین به توافق تجاری با آمریکا پایبند نبوده و آن را نقض می‌کند. به همان شکل که اروپا توافق مالی مرتبط با ناتو را نقض می‌کند و ......
اما علاوه بر این عیب مشترک در همه توافق‌های پیشین، نقطه مشترک دیگر «معاهده آسمان‌های باز» با دو توافق قبلی نام برده شده در این یادداشت یعنی «برجام» و «پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان برد» در جمله‌ای خاص از ترامپ است. دونالد ترامپ در 21 می 2020 در پاسخ به پرسش خبرنگاران حاضر در کاخ سفید درباره چرایی احتمال خارج شدن آمریکا از «معاهده آسمان‌های باز» گفته است: «فکر می‌کنم بعد از اقدام ما برای کنار کشیدن از این معاهده آنها دوباره به عقب برمی‌گردند و می‌خواهند توافق کنند.» این یعنی همان منطق خاص معامله در روابط بین‌الملل از نگاه ترامپ است که انتظار داشت ایران بر اساس آن خواهان مذاکره مجدد درباره برنامه هسته‌ایش شود، کره شمالی خواهان مذاکره مجدد درباره توانمندی نظامی و هسته‌ایش شود و روسیه خواهان مذاکره مجدد درباره پیمان‌های نظامی شود. از سویی دیگر بر همین اساس مناسبات تجاری با اروپا، کانادا و چین نیز به نفع آمریکا بازتنظیم شود.
به لحاظ زمان‌مندی اما مساله از نظر تیم حاضر در کاخ سفید، تغییر شرایط جهانی نسبت به زمان تصویب این توافقات و معاهدات است. این موضوع به صراحت در بیانیه وزارت خارجه آمریکا ذکر شده است«با نگاهی روشن به هرگونه توافق از لنز واقعیت‌های امروز، هر توافقی ارزیابی خواهد شد و تصمیم گرفته خواهد شد که آیا آن توافق به نفع ایالات متحده است یا خیر». از این منظر آمریکای ترامپ بعد از ارزیابی آورده متحدان و شرکای کلیدی به این نتیجه رسیده است که دیگر به نفع ایالات متحده نیست در «معاهده آسمان‌های باز» بماند. اینکه به لحاظ زمانمندی در نظام بین‌المللی چه تغییراتی رخ داده که بر مبنای آن ترامپ به این نتیجه رسیده که باید از اکثر توافقات و معاهدات پیشین خارج شود می‌تواند مبنای تحقیق مستقل و مفصلی باشد اما دغدغه یادداشت حاضر ارائه یک پاسخ کوتاه و موقت به سوال از پیامدهای راهبرد آمریکای ترامپ در خروج از معاهدات و توافقاتی امنیتی – نظامی است.
با در نظر گرفتن سطح تحلیل کلان و بر خلاف نگاه‌های خوشبینانه که معتقدند با رفتن ترامپ از کاخ سفید، آمریکا دوباره به این معاهدات و توافقات بازخواهد گشت و همکاری امنیتی در سطح جهانی به شکل قابل قبولی پیگیری خواهد شد، معتقدم پیگیری این راهبرد تا همین‌جا نیز نه به دو دلیل مشخص یعنی «مساله اعتماد» و «رویه شدن اقدامات» نه تنها بر وضعیت کوتاه مدت طرفین حاضر در توافقات، بلکه بر وضعیت مناسبات امنیت بین‌المللی و افزایش آنتروپی در نظام بین‌الملل، تاثیرات زیادی برجای خواهد گذاشت. شکننده کردن و تجزیه سیستم امنیتی جهانی، در خطر انداختن صلح، تزریق تردید نسبت به هنجارهای حقوقی بین‌المللی و به چالش کشیده شدن اجزای اصلی ثبات استراتژیک فضای پساجنگ سرد، تنها بخشی از مسائل تاثیرپذیر از این راهبرد خواهد بود. به نظرم این راهبرد نه تنها ماهیت نظم و نظامات منطقه‌ای و بین‌المللی و درک تهدید کشورهای موثر بین‌المللی را به شکل دوجانبه و چندجانبه تغییر و افزایش خواهد داد بلکه موجب تقویت عنصر مقاومت در برابر توافقات امنیتی- نظامی در آینده خواهد شد.