بزرگنمايي:

ایران پرسمان - خراسان / وقتی متوجه شدم در نزدیکی مشهد روستایی وجود دارد که چند سالی است با باغ‌های گل محمدی و گلابش شناخته می‌شود، تصمیم گرفتم برای تماشا و گرفتن گزارش راهی آن منطقه شوم. روزهای آخر اردیبهشت و اوایل خرداد، فصل برداشت گل‌محمدی و همزمان با جشنواره گلاب گیری، بهترین زمان برای دیدن فرخد بود. هرچند بعدا متوجه شدیم «فرُخَد» همان «فرخی» است که نامش را به چند شکل تلفظ می‌کنند. این پرونده را بخوانید تا در کنار آشنایی با این جاذبه گردشگری ، ببینیم گلاب، این محصول دلپذیر ایرانی چیست و چگونه تولید می‌شود.
روستایی که غافلگیرتان می‌کند
توصیه اکید می‌کنیم که برای رسیدن به روستای فرخد، گول نقشه‌های آنلاین و مسیریاب‌های هوشمند را نخورید وگرنه مجبور می‌شوید مسیر مستقیمی را که در عرض نیم ساعت می‌شود رفت، یک ساعت و نیم و با عبور از کمربندی مشهد و در حالی که اعصاب‌تان به هم ریخته است، طی کنید، درست مثل ما! روستای فرخد حدود 10 کیلومتری مشهد به سمت کلات است. به عبارت دیگر، از خیابان عبادی، نرسیده به خواجه ربیع، وارد جاده کلات می‌شوید و به سمت سه روستای تاریخی پاژ، فارمد و فرخد می‌روید. شاید اگر تا الان اسم فرخد را نشنیده‌اید به این دلیل است که نام این روستاها در گویش عامیانه این‌گونه تلفظ می‌شوند: فاز، پرمه و فرخی. در این فصل وقتی به محدوده روستای فرخد می‌رسید نیازی نیست به تابلوها نگاه کنید، چون بوی گل محمدی چنان فضا را پر کرده است که به راحتی متوجه می‌شوید به مقصد رسیده‌اید. نباید منتظر باشید تا به یک بافت سنتی و روستایی برسید، ناگهان می‌بینید که در حاشیه جاده کوچه‌ها شماره خورده‌اند فرخد 10 و 12 و همان‌جا آغاز روستاست. کافی است وارد یکی از همین کوچه‌ها شوید تا به سمت دل روستا بروید. روستایی که در بدو ورود خیلی هم شکل و شمایل روستایی ندارد و بهتر است بگوییم شبیه منطقه‌ای از شهر است ولی پس از عبور از چند کوچه می‌توانید کوچه باغ‌هایی با دیوارهای کاهگلی و سایه‌سار درختان درهم تنیده را ببینید که با پرده و تابلو شما را به سمت باغ‌های گل و کارگاه‌های گلاب گیری راهنمایی می‌کنند. مخصوصا در این فصل سال که حتی افرادی هم در کوچه‌ها ایستاده‌اند و از شما می‌خواهند تا در باغ آن‌ها عکس بگیرید و از فروشگاه‌شان خرید کنید. از یک سو بوی خوش فضا و از سوی دیگر زیبایی باغ‌های گل محمدی، به استقبال‌تان می‌آیند. به فرخد خوش آمدید.
روستایی با قدمتی بیش از 300 سال
روستای فرخد با جمعیتی حدود 12 هزار نفر، در دهستان تبادکان قرار دارد. طبق مدارک تاریخی، قدمت این روستا به 300 سال قبل می‌رسد که هرچند با توجه به مجاورت آن با روستای تاریخی پاژ، قطعا باید تاریخچه‌ای قدیمی‌تر برای این روستا متصور بود. از آثار دیدنی این روستا می‌توان به بقایای قلعه قدیمی، درخت چنار کهن سالی که چندین بار دچار آتش‌سوزی شده و البته باغ‌های گل محمدی آن اشاره کرد. از قدیم محصول اصلی فرخد انگور بوده است که اهالی آن تقریبا 20 نوع انگور مرغوب را در این روستا پرورش می‌دهند. همچنین زعفران هم طبق سنت بیشتر روستاهای خراسان، در فرخد هم کشت می‌شود که از نظر کیفیت دست‌کمی از زعفران‌های برتر ایران ندارد. به گفته مردم روستا، تقریبا 50 سال است که در این روستا گل محمدی کاشته می‌شود. هرچند در ابتدا جنبه اقتصادی نداشته و برای مصرف شخصی اهالی بوده ولی به‌مرور جزئی از محصولات اصلی روستا شده و تقریبا از 20 سال قبل محصول گل فرخد به کارخانه‌های گلاب گیری کشور فروخته می‌شده است. از بهار سال 94 اهالی و مسئولان روستا تصمیم می‌گیرند تا از این محصول زیبا و خوشبو برای رونق روستا و اقتصادش استفاده کنند که از همان سال جشنواره برداشت گل محمدی در فرخد برگزار می‌شود. هرچند دو سالی است که به دلیل همزمانی ماه مبارک رمضان با فصل برداشت گل، این جشنواره برگزار نمی‌شود و مخصوصا امسال به دلیل شیوع بیماری کرونا کاملا تعطیل شده است، با وجود این علاقه‌مندان به طبیعت و به خصوص گل و گلاب، در روزهای پایانی اردیبهشت و اوایل خرداد باز هم راهی این روستا
می شوند و از طبیعت زیبا، بوی دل‌انگیز و محصولات باکیفیت فرخد لذت می‌برند.
چیدن گل‌محمدی، یکی از جاذبه‌های گردشگری!
ساعتی از روز گذشته و باغداران کار برداشت گل را آغاز کرده‌اند. به سمت یکی از مزارع بزرگ روستا می‌رویم. بوی گل فضا را پر کرده است و ما که مثلا می‌خواهیم پروتکل‌های بهداشتی کرونا را حفظ کنیم، بی‌خیال رعایت بهداشت می شویم و ماسک‌ها را برمی‌داریم! هرچند به گفته اهالی خوشبختانه کرونا به روستا نرسیده است و همان اوایل اوج بیماری، با کنترل راه‌های ورودی جلوی شیوعش را گرفته‌اند ولی باز هم ورود گردشگر خطر سرایت این بیماری را به دنبال دارد. مرد ،
زن و کودک، سبد و کیسه در دست، مشغول چیدن گل هستند. وقت برداشت گل از صبح زود تا حدود ظهر و زمانی است که روی بوته‌ها، گل به اصطلاح باز وجود داشته باشد. تصمیم می‌گیریم ما هم کمی گل بچینیم، کاری که از نظر صاحبان باغ اشکالی ندارد و اتفاقا یکی از جاذبه‌های گردشگری روستاست، به شرط این که به گل‌ها و مزارع صدمه نزنیم. برداشت گل قلق‌ دارد، انگشت شست را درون گل
می گذارند و با دو انگشت اشاره و وسطی گل را از بالاترین قسمت که کمترین شاخه را داشته باشد بااحتیاط جدا می‌کنند. این کار باعث می‌شود به بوته صدمه وارد نشود و خار گل‌ها هم به دست فرد فرو نرود. همچنین نباید گل را تحت فشار گذاشت تا پلاسیده نشود. علاوه بر گل کاملا باز، غنچه‌های گل هم یکی دیگر از محصولات باغ است که برای تزیین غذا، تهیه دمنوش، مربا و همچنین ساخت محصولات تزیینی مانند تاج سر و گردنبند استفاده می‌شود. شربت و مربا، دیگر محصولات گل محمدی هستند.
شادی و خوراکی‌های لذیذ روستا
یک مراسم جالب روستای فرخد، برگزاری جشن عروسی به شکلی است که کمترین فشار اقتصادی به خانواده عروس و داماد وارد شود. به گفته یکی از اهالی، داماد در شب مراسم جشن اش ده‌ها میلیون تومان شاباش جمع می‌کند که می‌تواند هدیه مناسبی برای آغاز زندگی مشترک باشد. در فرخد بیشتر ازدواج‌ها فامیلی است که با رعایت امور پزشکی و گرفتن آزمایش‌ها انجام می‌شود. انگور یکی از محصولات اصلی فرخد است که طبیعتا در خوراکی‌های این روستا هم نقش پررنگی دارد. یکی از این غذاهای لذیذ حلوای چرب و شیرین است که با مغز گردو و شیره انگور درست می‌شود. غذای دیگری که به «قلقله» معروف است، تشکیل شده از شیره انگور، نان و کره محلی که بیشتر نسل قدیمی روستا آن را می‌شناسند و جوان‌ترها کمتر آن را تهیه می‌کنند. همچنین به گفته اهالی، مخلوط شیر محلی و شیره انگور، یکی از مقوی‌ترین خوراکی‌های این روستاست که علاج کم‌خونی است.
گل غلتانی، واکسنی طبیعی برای آلرژی!
آیین گل‌غلتان یکی از مراسمی است که در چند منطقه کشور ازجمله روستای فرخد اجرا می‌شود. گل‌غلتان برای نوزادانی است که اولین بهار زندگی‌شان را می‌گذرانند و توسط مادر و بانوان فامیل انجام می‌شود. آن‌ها برای چیدن گل، اول صبح به باغ‌ها می روند و با ذکر صلوات و خواندن شعرهایی، پس از جمع‌ کردن گل‌های چیده شده، آن‌ها را پرپر می‌کنند. سپس در خانه نوزاد را که حمام کرده‌اند، درون پارچه‌ای می‌خوابانند که گل‌برگ‌ها در آن ریخته شده و چند نفر چهارگوشه پارچه را با ذکر صلوات و شعرخوانی می گیرند و نوزاد را در گل‌برگ‌ها می‌غلتانند. در باور اهالی، غلتاندن نوزاد در میان گل‌های محمدی سبب شادابی او و دور ماندن از بدی‌هاست. یکی از آثار این کار که این روزها هم توسط متخصصان تایید شده است، جلوگیری از بروز حساسیت فصلی و آلرژی در افرادی است که در نوزادی مراسم گل‌غلتان داشته‌اند.
مراسم آیینی فرخد
فرخد که به قولی کوتاه شده «فرخ خط» به معنی خطه فرخ و نیک است، چند سالی می شود که گرفتار خشکسالی و حتی آب‌دزدی است که باعث شده فرخی از روستا برود و جوانان این روستا به شهر مهاجرت کنند. اهالی امیدوارند با برجسته‌شدن صنعت گلاب، شاهد مهاجرت معکوس و رونق گردشگری روستا باشند. هرچند فرخد به دلیل نزدیکی به مشهد شاهد اقامت گردشگران زیادی نیست ولی با این حال سنت پررنگ اهالی فرخد، مهمان‌نوازی آن‌هاست. امکان ندارد وارد روستا شوید و با آغوش باز به استقبال شما نیایند. فرخدی‌ها با خوشرویی شما را به منازلشان دعوت می‌کنند، حتی اگر قصد خرید نداشته باشید. این رسم اهالی فرخد از دیرباز یکی از خصیصه‌های آن‌ها محسوب می‌شده است، از همان زمان که به دلیل قرار گرفتن سر راه کاروان زائران امام رضا(ع) مهمان‌نواز مهمان‌های آقا بوده‌اند و هنوز هم هستند. جو مذهبی روستا فقط به گرامی داشت زوار خلاصه نمی‌شود. هر سال با آغاز فصل گلاب گیری اولین و مرغوب‌ترین گلاب روستا تقدیم حرم مطهر رضوی می شود تا عطر حرم را دوچندان کند. همچنین به گفته اهالی روستا، در دو ماه محرم و صفر هر شب مراسم عزاداری در روستا برپاست و روز اول نوروز هم اهالی سال نو را با حضور در خانه خانواده شهدا آغاز می‌کنند.
گلاب فرخد را به اسم قمصر صادر می‌کنند!
طبق گفته آقای حسن نظری، یکی از اهالی روستا که همراه باخانواده اش در کار کاشت گل و گلاب گیری است، هم اکنون حدود 10 کارگاه گلاب گیری در این روستا مشغول کار هستند که در یکی دو سال گذشته به این تعداد افزایش یافته است. طبق گفته آقای نظری، مزرعه گل محمدی هر یک ماه و نیم نیاز به یک بار آبیاری دارد. مخصوصا یک بار قبل از عید و یک بار هم همزمان با شکفتن اولین غنچه‌ها. اگر کشاورزی بخواهد محصول سال آینده بهتری داشته باشد باید در تابستان هم یکی دو بار مزرعه‌اش را آبیاری کند تا از شیوع آفت و کرم جلوگیری کرده باشد. از هر هکتار مزرعه گل، بسته به کیفیت بوته‌ها و میزان مراقبت و آبیاری آن‌ها، حدود پنج تا 10 تن گل برداشت می‌شود. همچنین از هر کیلو گل، بین نیم تا دو لیتر گلاب گرفته می‌شود. جالب است بدانید، گلابی که تازه گرفته شده، ممکن است اصلا بویی نداشته باشد ولی بعد از گذشت چند روز، بوی آن ظاهر می شود و هرچه بگذرد بیشتر و باثبات‌تر خواهد شد. بنا به گفته آقای نظری، کیفیت گل و گلاب فرخد دست‌کمی از بهترین گلستان‌های کاشان ندارد، در حالی که قیمت بسیار کمتری دارد. تا جایی که برخی گل‌ها و گلاب این روستا را بسته‌بندی می کنند و به نام محصولات قمصر به فروش می‌رسانند و حتی صادر می‌کنند! نکته جالب دیگر حضور پررنگ بانوان در این کار است. از چیدن گل تا مرحله گلاب گیری، تمام اعضای خانواده و مخصوصا زنان از صبح تا شب، انجام کارها را به عهده می‌گیرند که جای تعجب ندارد؛ به هرحال کاری ظریف و صنعتی لطیف است.
روش گلاب گیری و انواع گلاب
روش گلاب گیری به این صورت است که مقدار مشخصی از گل را داخل دیگ مخصوص می ریزند و در آن را به طور کامل و بدون هواکش می‌بندند. سپس شعله زیر دیگ را روشن می کنند تا آب و گل بجوشد و بخار شود. بخار را توسط لوله‌ای به درون برج خنک‌کننده که توسط آب سرد احاطه شده هدایت می‌کنند که پس از تبدیل شدن به گلاب، از طرف دیگر وارد ظرف می‌شود. انواع گلاب با توجه به میزان گل محمدی به این صورت شناخته می‌شوند:
گلاب سنگین یا ممتاز: نوعی گلاب درجه یک است که از تقطیر بین 30 تا 35 کیلوگرم گل‌محمدی به همراه 80 لیتر آب به دست می‌آید. در نتیجه این فرایند، 40 لیتر گلاب ممتاز به دست می‌آید. از این گلاب برای مصارف خانگی استفاده می‌شود.
گلاب سبک: برای تهیه گلاب سبک از حدود 15 تا 20 کیلوگرم گل محمدی استفاده می‌شود. به دلیل کاهش مقدار گل محمدی، گلاب سبک قیمت کمتری نسبت به گلاب ممتاز دربازاردارد.
گلاب دو آتیشه: اگر بعد از یک بار انجام فرایند گلاب‌گیری، مجدد به گلاب به دست آمده گل محمدی اضافه شود و فرایند تقطیر دوباره روی آن تکرار شود، گلاب دو آتیشه به دست می‌آید. غلظت گلاب دو آتیشه بسیار بالاست، طعم تلخی دارد و مصارف درمانی آن بیشتر است.
گلاب سه آتیشه: اگر فرایند گلاب‌گیری برای بار سوم انجام شود، گلاب سه آتیشه به دست می‌آید که معمولا به مقدار بسیار کم تولید و برای مصارف خاص از آن استفاده می‌شود.
گلاب پساب: در صورتی که بعد از فرایند گلاب‌گیری، روی تفاله‌های گل محمدی آب بریزیم و عمل تقطیر را دوباره انجام دهیم، گلاب رقیقی تولید می‌شود که کیفیت پایین و عطر کمی دارد.