بزرگنمايي:

ایران پرسمان - شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
نخستین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ هفتم خرداد سال59 افتتاح شد. رئیس سنی مجلس اول دکتر یدالله سحابی و نایب‌رئیس اول مهندس مهدی بازرگان بود. پس از تصویب اعتبارنامه‌ها و رد اعتبارنامه 12نفر از جمله رحمان دادمان، خسرو قشقایی، حسن بهروزیه، احمد مدنی، ابوالقاسم حسینجانی و تنی چند از دیگر نمایندگان، انتخاب هیئت‌رئیسه دائم انجام شد و اکبر هاشمی‌رفسنجانی عهده‌دار ریاست مجلس شد و نائب‌رئیسان سیدعلی‌اکبر پرورش، سیدمحمد موسوی‌خوئینی‌ها، حبیب‌الله عسگراولادی، محمد یزدی و سیدمحمد خامنه‌ای انتخاب شدند. در انتخابات اولین دوره مجلس تقریبا تمام گروه‌های سیاسی موفق به شرکت در انتخابات و متعاقب آن ورود به مجلس شدند. مرتضی الویری از نمایندگان مجلس اول درباره فضای سیاسی آن دوران می‌گوید: «نام مجلس اول با محتوای آن هم‌خوانی داشت. مجلس اول در مواردی مانند نحوه برگزاری انتخابات، حضور نیروهای برآمده از انقلاب اول و مواجهه با حوادث کلیدی انقلاب، اول بود… مجلس اول مجلسی بود که اثری از نظارت استصوابی و غربال‌کردن کاندیداها وجود نداشت. مجلس اول آزادترین مجلسی است که بعد از انقلاب شکل گرفت. در یک مقطعی عزت‌الله سحابی، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس و آقای بیت‌اوشانا، نماینده اقلیت‌های مذهبی، رئیس کمیسیون بهداشت بود. آقای بیت‌اوشانا می‌گفت من حزب‌اللهی و خط امامی هستم. اواخر دوره چندروزی او را به اتهام همکاری با حزب توده دستگیر کردند و به زندان اوین بردند.‌
با تصویب شورای انقلاب انتخابات بین نامزدها (و نه احزاب و فهرست‌های انتخاباتی) و در حوزه‌های انتخابیه جداگانه برگزار شد که هر حوزه انتخابیه معمولا از یک شهرستان تشکیل می‌شد. برای پیروزی در انتخابات کسب اکثریت مطلق (50 درصد به علاوه یک رأی) برای هر کاندیدا لازم بود و اگر این اکثریت حاصل نمی‌شد انتخابات به مرحله دوم می‌کشید. حدود 1900 نفر برای این انتخابات ثبت نام کردند که از آن میان 540 نفر نامزد نمایندگی از تهران و مابقی کاندیداهای سایر شهرهای کشور بودند. سه فهرست موفق شهر تهران «فهرست ائتلاف بزرگ» متشکل از جامعه روحانیت مبارز، حزب جمهوری اسلامی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و چند گروه دیگر، فهرست «گروه همنام» متشکل از نهضت آزادی و برخی نیروهای ملی-مذهبی و فهرست «دفتر همکاری مردم با رئیس‌جمهور» که حسن حبیبی تنها نامزد مشترک هر سه فهرست بود که در رتبه دوم انتخابات تهران قرار گرفت.
ائتلاف بزرگ
جامعه روحانیت مبارز و حزب جمهوری اسلامی ابتدا فهرست‌های جداگانه‌ای را منتشر کرده بودند که البته اشتراکات زیادی داشت اما در 22اسفند1358 این دو گروه همراه با سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و چند گروه دیگر برای رسیدن به یک فهرست مشترک 30 نفره به توافق رسیدند. اسامی آن 30نفر عبارت بود از: سیدعلی خامنه‌ای، اکبر هاشمی‌رفسنجانی، محمدجواد باهنر، حسن آیت، محمدعلی رجایی، کاظم موسوی‌بجنوردی، علی‌اکبر ناطق‌نوری، عبدالمجید معادیخواه، فخرالدین حجازی، هادی غفاری، محمدعلی هادی، محمد موسوی‌خوئینی‌ها، علی‌اکبر معین‌فر، حسین کمالی، اسدالله لاجوردی، گوهرالشریعه دستغیب، محمدباقر لواسانی، سیف‌الله وحیددستجردی، سعید امانی، رضا زواره‌ای، علی‌اکبر ولایتی، حبیب‌الله عسگراولادی، اکبر پوراستاد، محمدجواد حجتی‌کرمانی، نجفقلی حبیبی، مهدی شاه‌آبادی، محمدحسن اسلامی، محسن مجتهدشبستری، احمد مولایی و فرشته هاشمی. در این فهرست از فهرست اولیه حزب جمهوری اسلامی 23نفر حضور داشتند و سیدابوالقاسم هزاوه‌ای، اکبر پوراستاد، محمدباقر شایورد، عبدﷲ جاسبی، ابوالقاسم سرحدی‌زاده، محمود کاشانی، و جواد منصوری که همگی از اعضای شورای مرکزی یا اعضای فعال حزب بودند، حذف شده بودند. از فهرست اولیه جامعه روحانیت مبارز هم ابراهیم یزدی، مصطفی چمران، علی‌اصغر مروارید، علی گلزاده‌غفوری، و عبدالمجید ایروانی حذف شده بودند. فهرست ائتلاف بزرگ موفق‌ترین فهرست در انتخابات تهران بود. 21نماینده از این فهرست به مجلس راه یافتند؛ 12نفر در دور اول و 9 نفر در دور دوم.
گروه همنام
این فهرست که دومین فهرست موفق در انتخابات تهران بود از 18نفر تشکیل می‌شد: مهدی بازرگان، جلال‌الدین آشتیانی، عبدالعلی بازرگان، فتح‌الله بنی‌صدر، علی‌اصغر بهزادنیا، محمد توسلی، مصطفی چمران، حسن حبیبی، علی دانش‌منفرد، محمدعلی رجایی، یدالله سحابی، عزت‌الله سحابی، هاشم صباغیان، علی صادقی‌تهرانی، مصطفی کتیرایی، علی‌اکبر معین‌فر، محمود مانیان و ابراهیم یزدی. فهرست گروه همنام سه کاندیدای مشترک با فهرست ائتلاف بزرگ یعنی حسن حبیبی، محمدعلی رجایی و علی‌اکبر معین‌فر و سه کاندیدای مشترک با دفتر همکاری یعنی حسن حبیبی، عزت‌الله سحابی و فتح‌الله بنی‌صدر داشت. فهرست گروه همنام توانست 9 نامزد خود – مهدی بازرگان، ابراهیم یزدی، علی‌اکبر معین‌فر، مصطفی چمران، یدالله سحابی، محمدعلی رجایی، عزت‌الله سحابی، حسن حبیبی و هاشم صباغیان- را راهی مجلس کند. بازرگان با 1میلیون و 447هزار رأی در رتبه سوم قرار گرفت آن هم در شرایطی که کاندیدای اختصاصی این فهرست بود و هیچ گروه دیگری او را در فهرست خود قرار نداده بود.
دفتر همکاری مردم با رئیس‌جمهور
نامزد‌های منتخب دفتر رئیس‌جمهور عبارت بودند از: محمدحسن اسلامی، محمدحسین بتولی، فتح‌الله بنی‌صدر، محمدرضا پسندیده، عبدالصمد تقی‌زاده، محمد جعفری، حسن حبیبی، محمدجواد حجتی‌کرمانی، فخرالدین حجازی، کاظم سامی، عزت‌الله سحابی، مهدی شاه‌آبادی، محمدباقر شایورد، حسین شفیعی، طاهره صفارزاده، اعظم طالقانی، مهدی ظریف، نعمت غلاموند، علی گلزاده‌غفوری، علی‌اصغر مروارید و محمدعلی هادی که 9نفر از آنها به نمایندگی تهران رسیدند و از بین آنها فقط اعظم طالقانی نامزد اختصاصی این فهرست بود. فخرالدین حجازی، محمدعلی هادی، حجتی‌کرمانی و مهدی شاه‌آبادی کاندیداهای مشترک این فهرست با ائتلاف بزرگ، حسن حبیبی کاندیدای مشترک با گروه همنام و ائتلاف بزرگ، عزت‌الله سحابی و فتح‌الله بنی‌صدر مشترک با گروه همنام، کاظم سامی کاندیدای مشترک با جنبش مسلمانان مبارز و جاما و علی گلزاده‌غفوری کاندیدای مشترک با مجاهدین خلق و جنبش مسلمانان مبارز بودند.
کاندیداهای انقلابی و ترقی‌خواه
فهرست سازمان مجاهدین خلق با نام «کاندیداهای انقلابی و ترقی‌خواه» هم به این ترتیب بود: «غلامرضا آذرش‌گرگانی، عباس آگاه، مهدی ابریشم‌چی، محمد احمدی، علی‌محمد تشید، حسن توانایان‌فرد، یزدان حاج‌حمزه، عباس داوری، اشرف ربیعی، مسعود رجوی، فاطمه رضایی، محمد سیدی‌کاشانی، معصومه شادمانی، محمد آقامدیر شانه‌چی، مریم طالقانی، عذرا علوی‌طالقانی، مریم قجرعضدانلو، علی گلزاده‌غفوری، عبدالکریم لاهیجی، مجید معینی، محمد ملکی، علیرضا جعفری‌منصوری، منوچهر هزارخانی و پرویز یعقوبی که از این فهرست علی گلزاده‌غفوری کاندیدای مشترک با دفتر همکاری و جنبش مسلمانان مبارز موفق به ورود مجلس شد و مسعود رجوی با 530هزار رأی به دور دوم راه یافت اما در دور دوم انتخاب نشد. 29 کاندیدا هم در شهرستان‌ها به دور دوم رسیدند اما هیچ‌کدام در این مرحله انتخاب نشدند.
جبهه ملی
فهرست جبهه ملی کامل نبود و فقط شامل 11 کاندیدا می‌شد که تنها هم‌پوشانی آن با فهرست‌های دیگر حضور محمود مانیان در فهرست نهضت آزادی بود: کاظم حسیبی، اصغر پارسا، اسدالله مبشری، پرویز ورجاوند، عبدالکریم انواری، محمود مانیان، حسن لباسچی، ادیب برومند، حسن شهیدی، ابراهیم کریم‌آبادی و عبدالحسین خلیلی. تعدادی از کاندیداهای جبهه ملی در شهرستان‌ها از جمله احمد مدنی، خسرو قشقایی، کریم سنجابی، علی اردلان و ابوالفضل قاسمی‌پیروز انتخابات شدند اما یا انتخابات در آن حوزه باطل شد یا مجلس اعتبارنامه نمایندگی آنها را تصویب نکرد. در تهران هیچ‌یک از کاندیداهای آن موفق به ورود به مجلس نشدند.
جاما
کاظم سامی، مهدی ظریف، نظام‌الدین قهاری، محمود نکوروح‌مطلق، محمد ملکی، عبدالکریم لاهیجی، عبدالصمد تقی‌زاده، محمدجواد حجتی‌کرمانی، محمد موسوی‌خوئینی‌ها، عزت‌الله سحابی، مصطفی میرخانی و عزت‌الله خلیلی. از فهرست 12نفره جاما (جنبش انقلاب مردم مسلمان ایران) چهار نفر موفق به ورود به مجلس شدند که یکی از آنها کاظم سامی رهبر این حزب بود. البته سامی در فهرست دفتر همکاری مردم با رئیس‌جمهور و جنبش مسلمانان مبارز هم حضور داشت. محمدجواد حجتی‌کرمانی (مشترک با ائتلاف بزرگ و دفتر همکاری رئیس‌جمهور)، محمد موسوی‌خوئینی‌ها (مشترک با ائتلاف بزرگ و جنبش مسلمانان مبارز) و عزت‌الله سحابی (مشترک با دفتر همکاری و گروه همنام) هم به مجلس راه یافتند.
جنبش مسلمانان مبارز
جنبش مسلمانان مبارز 11 کاندیدا را برای تهران معرفی کرد که پنج نفر از آنها با جاما و چهار نفر با مجاهدین خلق مشترک بودند. از این فهرست کاظم سامی، علی گلزاده‌غفوری و محمد موسوی‌خوئینی‌ها موفق به ورود به مجلس شدند؛ علی گلزاده‌غفوری، محمد موسوی‌خوئینی‌ها، حسن افتخاراردبیلی، عزت‌الله خلیلی، مصطفی میرخانی، کاظم سامی، طاهره صفارزاده، مسعود رجوی، محمد ملکی، مهدی ابریشم‌چی و محمد مدیرشانه‌چی.
حزب توده
فهرست حزب توده در تهران به دو بخش تقسیم شده بود؛ نخست اعضای حزب توده که شامل نورالدین کیانوری، احسان طبری، محمدعلی عمویی، منوچهر بهزادی، فرج‌الله میرزایی، مریم فیروز، رفعت محمدزاده، هوشنگ ناظمی، محمد پورهرمزان، ملک‌تاج محمدی، سیاوش کسرایی، محمود سیدروغنی، فاطمه ایزدی و هوشنگ شهلایی بودند و دوم، کاندیداهای مورد حمایت که عبارت بودند از حسن حبیبی، محمدجواد حجتی‌کرمانی، محمد موسوی‌خوئینی‌ها، مسعود رجوی، کاظم سامی، عزت‌الله سحابی، ابوالقاسم سرحدی‌زاده، سیدهیبت‌الله طبیب‌غفاری، اعظم طالقانی، علی‌محمد فرخنده‌جهرمی، محمدباقر شایورد، علی گلزاده‌غفوری، پروانه فروهر، محمدکاظم موسوی‌بجنوردی و محمد مدیرشانه‌چی.
بررسی صلاحیت نامزدها
در اولین انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس مصطفی تهرانی، فرماندار وقت تهران در واکنش به ثبت‌نام اعضای حزب توده برای حضور در انتخابات، در نامه‌هایی جداگانه به هیئت سه‌نفره نظارت و شورای نگهبان، خواستار راهنمایی و ارشاد در مورد نحوه رسیدگی به صلاحیت نامزدهایی همچون کیانوری، عمویی و طبری شد. هیئت سه‌نفره نظارت بر انتخابات تهران در پاسخ به این استعلام نامزدی اعضای احزاب چپ و مارکسیست را بلامانع دانست اما آیت‌الله صافی‌گلپایگانی، دبیر وقت شورای نگهبان در پاسخ به وزارت کشور اعلام کرد «آنچه از قانون اساسی مخصوصا اصل 67 در مورد سوگند به خداوند متعال و پاسداری از حریم اسلام و مفهوم اصل64 استیفاد می‌شود؛ فقط کسانی صلاحیت نمایندگی مجلس شورای اسلامی را دارند که یا مسلمان و متعهد به مبانی اسلام یا از اقلیت‌های مذکور در اصل 64 باشند» و بر این اساس در انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس اول 23نفر از اعضای حزب توده توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شدند.