ایران پرسمان - جام جم / درست است که این روزها موج اولیه همه‌گیری کرونا فروکش کرده‌است و بسیاری از کسب‌وکارها به حالت معمول برگشته‌اند، اما به‌هرحال این ویروس ازبین‌نرفته و چه‌بسا دارد خودش را برای یک موج دیگر آماده می‌کند. برای همین است که کارشناس‌ها و متخصص‌ها می‌گویند گول ظاهر آرام اوضاع را نخوریم و با رعایت نکات بهداشتی و درخانه‌ماندن حتی‌الامکان، آمار روزانه متوفیان و مبتلایان به کرونا را چاق‌تر نکنیم. اما بیرون‌نرفتن از خانه برای کارهای غیرضروری، در عمل چندان هم ساده نیست. ملال، واژه‌ای است که برای همین‌جور وقت‌ها ابداع‌شده. آدمیزاد به‌طور طبیعی از ماندن در یک وضعیت، خسته می‌شود. برای همین باید برای فرار از این یکنواختی و روزمرگی، کاری کرد. این، موضوعی است که در این صفحه به آن پرداخته‌ایم. نویسندگانی که در وضعیتی سخت‌تر از توصیه‌های درخانه‌ماندن این روزها، یعنی در وضعیت زندان و حبس اجباری، دست به آفرینش ادبی زده‌اند و با خلاقیت به جنگ ملال رفته‌اند. خودتان ببینید که محصولات شرایطی سخت‌تر از قرنطینه امروز ما، چه فهرست پر و پیمانی است و بعد اگر خواستید خودتان هم سعی در آفرینش ادبی کنید.
نگاهی به تاریخ جهان

جواهر لعل نهرو، یکی از معروف‌ترین رهبران جنبش استقلال هند و اولین نخست‌وزیر هند بعد از استقلالش از انگلیس (1947) بود. نهرو در زمان مبارزه علیه استعمار انگلیسی‌ها بارها و بارها به زندان افتاد. طوری که مجموع این دفعات زندان، 10سال شد. نهرو در جریان یکی از این دفعات زندان، در تابستان 1928 تصمیم گرفت تا در نامه‌هایی که برای دختر 10ساله‌اش می‌نویسد، از عقایدش هم بنویسد. پس برای ایندیرا (که او هم بعدها سیاستمدار و نخست‌وزیر هند شد) یک‌سلسله نامه نوشت که در آنها با زبانی بسیار ساده ماجراهای تاریخی را توضیح می‌داد و می‌گفت چرا به اینجا رسیده‌اند. این نامه‌ها در دوره زندان بعدی از 1930 تا 1933 هم ادامه پیدا کرد. وقتی نهرو آزاد شد، مجموعه این نامه‌ها را آماده چاپ کرد که دوباره دستگیر و زندانی شد. خواهرش هم آنها را با نام «نگاهی به تاریخ جهان» در دو جلد به چاپ رساند؛ کتابی که بسیار معروف شد.
دن کیشوت

مهم‌ترین و معروف‌ترین نمونه آثاری که در زندان نوشته شده‌اند، بی‌هیچ شکی «دن‌کیشوت» از میگل سروانتس است که آن را آغازگر عصر رمان مدرن می‌دانند. شکسپیر و سروانتس معاصر همدیگر بودند و هردو سال 1616 میلادی درگذشتند. البته خالق «دن‌کیشوت» 17سال از شکسپیر بزرگ‌تر بود و رنج بیشتری از او کشید. سروانتس سال‌های زیادی از عمرش را در جنگ، اسارت و زندان گذراند. او در نبرد لپانتو با عثمانی جنگید، جراحت یک دستش تا آخر عمر آزارش می‌داد، پنج سال در الجزایر بردگی کرد، بیشتر عمر مقروض بود و حتی رمان «دن‌کیشوت» را هم در زندان نوشت. این نوبت از زندان برای سال 1600 و بدهی مالی است. سروانتس جلد اول «دن‌کیشوت» (منتشر در 1605) را در همین دوران نوشت. موزه‌ای در کاسا دِ مِدرونا (در تومه‌یوسو، استان سیوداد رئال، اسپانیا) هست که می‌گویند محل نوشتن این شاهکار و زندان سروانتس بوده.
داستان‌های اُ. هنری
اُ. هنری، با تکنیک گره‌گشایی در پایان، یکی از معروف‌ترین نویسندگان داستان کوتاه است. این اسم البته اسم اصلی نویسنده آمریکایی نیست. اسم واقعی او ویلیام سیدنی پورتر است که زمانی بانکداری هم می‌کرد. سال 1896 در حسابرسی از بانکی که او در آن کار می‌کرد، چندین مورد اختلاف و ناهمخوانی پیدا شد. پورتر به جرم اختلاس دادگاهی شد. فرار کرد و مدتی در آمریکای‌لاتین گشت. اما به‌خاطر مریضی همسر برگشت. دادگاه در فوریه 1898 پورتر را به اتهام اختلاس به زندان محکوم‌کرد. در همین دوران زندان، پورتر 14 داستان نوشت و با اسم مستعار به مجلات فرستاد. موفق‌ترین این اسامی مستعار «اُ. هنری» بود. پورتر در 1901 بعد از سه سال زندان، به دلیل حسن‌سابقه و زودتر از موعد آزاد شد و باقی عمر را نویسنده ماند.
یک نمونه ایرانی: راسل در زندان قصر

بین قربانیان کودتای 28 مرداد 1332، جوانی هم بود که بعدها به چیز دیگری شهرت پیدا کرد: نجف دریابندری. دریابندری جوان در آن سال‌ها علاقه‌ای به حزب توده داشت و از ملی شدن نفت حمایت می‌کرد و چند سخنرانی هم در آبادان انجام داده‌بود. پس طبیعی است که بعد از کودتا دستگیر شد و جزو اتهاماتش حتی ترجمه «وداع با اسلحه» همینگوی را هم آوردند. دریابندری اول به حبس ابد محکوم شد که بعداً به چهار سال زندان کاهش پیدا کرد. از این مدت یک‌سالش در آبادان و باقی در تهران و زندان قصر گذشت. در ابتدای «کتاب مستطاب آشپزی»، نقاشی‌ای از سلول این زندان هست. مهم‌ترین کاری که دریابندری در این دوران زندان انجام داد، ترجمه «تاریخ فلسفه غرب» راسل بود. ظاهراً این کار را هم دوبار انجام داد. چون نسخه اول ترجمه را افسرنگهبان گرفت که ببرد بخواند و دیگر نیاورد. دریابندری بعد از آزادی از زندان (1337) هم روی متن کار کرد تا عاقبت این کتاب معروف در 1340 منتشر شد. دریابندری زمانی هم به دیدار برتراند راسل رفت و نسخه فارسی این کتاب را برای او برد. خودش در گزارش این دیدار (روزنامه کیهان، 17 دی 1342) نوشته: یک جلد «تاریخ فلسفه غرب» را که با خود داشتم به او دادم. اول کتاب را سر و ته گرفت. من کتاب را چرخاندم و باز دستش دادم. به خط نستعلیق پشت کتاب خیره شد و گفت: «‌با آن‌که نمی‌توانم بخوانم حس می‌کنم که خط بسیار زیبایی است.» بعد پرسید: «چطور شد به فکر ترجمه این کتاب افتادی؟» گفتم که چند سال پیش به زندان افتادم و چون سال‌های درازی در پیش داشتم به این کار پرداختم.
پرسید: «جرمت چه بود؟»
گفتم: «ظاهرا از طرف غلط جاده می‌راندم.»
گفت: «لابد منظورت طرف چپ است؟»
گفتم: «بله.»
گفت: «می‌توانم تصور کنم که در آن قسمت‌های دنیا راندن از طرف چپ جاده باید کار خیلی خطرناکی باشد.» و باز به شوخی خودش از ته دل خندید.
نبرد من

بین کتاب‌هایی که تاریخ را تغییر داده‌اند، نام کتاب «نبرد من» آدولف هیتلر را هم باید آورد که باعث به‌راه‌افتادن یک جنگ جهانی شد. این کتاب که بیانگر اندیشه‌های سیاسی هیتلر است، سال 1924 و در جریان حبس هیتلر نوشته شد. ماجرا از این قرار بود که هیتلر و دوستانش دست به یک کودتای نافرجام زدند و به زندان افتادند. البته هیتلر بعد از شش ماه عفو مشروط گرفت و آزاد شد، اما در این فاصله کتابی به اسم «نبرد من» نوشت که بسیار پرفروش و پرهوادار شد و باعث قدرت‌گرفتن حزب نازی و باقی قضایا. این کتاب بعد از پایان جنگ جهانی دوم در آلمان ممنوع بود تا سال 2016 و بعد از 70 سال دوباره چاپ شد.
سفرهای مارکوپولو

داستان سفرهای مارکوپولو را حتما می‌دانید، تاجر ونیزی که سفیر دربار قوبلای‌خان شد. اما چیزی که احتمالا ندانید این است که این سفرنامه در زندان نوشته‌شد. مارکوپولو بعد از برگشت از شرق، در 1298 میلادی اسیر شد. آن زمان دو شهر پیزا و جنوا درگیر جنگ بودند و هر غریبه‌ای می‌توانست مشکوک باشد. پولو سه سال در زندان ماند. او در این مدت خاطراتش را برای هم‌سلولی‌اش، مردی به نام روستچیلو دا پیزا، تعریف کرد. او بعد از آزادی داستان‌های پولو را ‌نوشت و چاپ کرد و ثروتمند شد.
رساله منطقی- فلسفی

«رساله منطقی- فلسفی» تنها کتاب لودویگ ویتگنشتاین، فیلسوف اتریشی است که در زمان حیات او به چاپ رسید. این کتاب را که شامل فقط هفت گزاره و اثبات آنهاست، یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین کتاب‌های فلسفی قرن بیستم می‌دانند. این فیلسوف جوان اتریشی، در این کتاب در مورد این‌که با چه زبانی باید درمورد فلسفه حرف‌زد، توضیح داده. وینگنشتاین این کتاب را در دوران سربازی و زمان اسارتش به دست ایتالیایی‌ها در جنگ جهانی اول نوشت. اولین چاپ کتاب در سال 1921 و بعد از آزادی او انجام شد و فقط در زبان فارسی، چهار ترجمه دارد.
نویسنده: احسان رضایی