بزرگنمايي:

ایران پرسمان - باشگاه خبرنگاران / اطلاعات ما درباره حکومت‌های مستقر در نواحی مرکزی و شرقی ایران، پیش از ورود آریایی‌ها، خیلی گسترده نیست. معدود آثار باقی‌مانده در این نواحی نشان می‌دهد که فرمانروایانی با قلمرو محدود در این مناطق حکمرانی می‌کردند که حکومتشان، بیشتر جنبه قومی و قبیله‌ای داشت.
یکی از حکومت‌ها، فرمانروایی لولوبی‌ها بود که قلمرو آن در حدود لرستان امروزی و به‌ویژه اطراف سرپل ذهاب گسترش داشت. ظاهراً اقتدار لولوبی‌ها با هجوم سیل‌آسای آشوری‌ها به داخل فلات ایران و پیش از آن، اقتدار حکومت عیلام در خوزستان، از بین رفت و در نهایت لولوبی‌ها از صفحه تاریخ محو شدند؛ اما یک یادگاری بسیار مهم از آن‌ها در دامنه کوه «بادیر»، نزدیک سرپل ذهاب وجود دارد که گویای عظمت سیاسی و توسعه هنر و صنعت در میان این قوم است.
یادگاری 4500 ساله
کتیبه حجاری‌شده «آنوبانی‌نی»، فرمانروای لولوبی‌ها، او را با لباس کوتاه در بر و کفش‌هایی به شکل صندل در پا نشان می‌دهد. این کتیبه دست‌کم 4500 سال قدمت دارد و به حدود هزار سال پیش از ورود آریایی‌ها به فلات ایران مربوط می‌شود. آنوبانی‌نی، تبری بدوی در دست راست و کمانی در دست چپ گرفته و در حال گرفتن دیهیم شاهی از دست الهه‌ای به نام «نی‌نی» است.
زیر پای او تعدادی از اسیران جنگی که احتمالاً در نبردی مهم مغلوب شده‌اند، قرار گرفته‌اند. برخلاف موارد مشابه، اسیران کاملاً برهنه هستند و شاید این رویکرد برای تحقیر بیشتر آن‌هاست.
زیر نقش برجسته، کتیبه‌ای به خط «اکدی»، زبان مردمان شمال بابِل قدیم، وجود دارد که تصریح می‌کند: «آنوبانی‌نی پادشاه لولوبی، تصویر خود و تصویر نی‌نی را بر کوه بادیر نقش نمود. آن‌کس که این لوح را محو نماید، به نفرین و لعنت آنو، آنونوم، بعل، بلیت، رامان، ایشتار، سین و شمش گرفتار باد و نسل او بر باد رود».
بسیاری از مورخان، سنگ برجسته آنوبانی‌نی را الگویی برای ساخت موارد مشابه در هزاره‌های بعد، مانند کتیبه بیستون می‌دانند. نام امروزی صخره محل حجاری، کَلگار است و روی آن، چند سنگ‌نگاره مربوط به دوره‌های تاریخی بعدی نیز، به چشم می‌خورد.