نگاهی به کتابهای شعر و استقبالهای ادبی در شعر فاطمی
خردنامه
بزرگنمايي:
ایران پرسمان - جام جم / تدوین اشعار در مدایح و مناقب و مراثی حضرت صدیقه طاهره (علیهاالسلام)، بسیار است و البته که اهل شعر و ادب و اهالی قلم و پژوهش میدانند هنوز جای کار و تلاش بسیار دارد. در این باب بیش از 100اثر مجزا به کتابخانه شیعی راه یافته و هشت مورد را که از نظر کم و کیف از برترینها به شمار میرود، برمیشمریم (به ترتیب الفبای نام کتابها)
آیینه عصمت: این اثر نتیجه تلاش دو شاعر معاصر، محمود شاهرخی «جذبه» و مشفق کاشانی است. طبیعتا مخاطب این کتاب با اشعاری فاخر در قوالب مختلف و موضوعات گوناگون شعر فاطمی مواجه خواهدبود؛ خاصه قصاید غرّا و غزلهای ناب از بزرگان شعر شیعی.
تهران، انتشارات اسوه، چاپ اول، بیتا.
تسبیح گریه: صاحب این اثر مصطفی فاطمیان از ستایشگران اهل بیت(علیهمالسلام) است. او در این اثر، نگاه خود را فقط به مراثی حضرت معطوف داشته و تحقیقی گسترده در منابع متقدم و متأخر داشتهاست. تا جایی که میدانم، مؤلف تصمیم دارد مدایح را در مجلد جداگانه جمع آورد.
تهران، انتشارات بینالملل، چاپ اول، 1393.
فاطمه زهرا (علیهاالسلام) در شعر فارسی: محمد صحتی سردرودی از روحانیان شهر قم، چندین مجلد گردآوری شعر مذهبی دارد. تلاش ایشان در کم و کیف مجموعههای مذکور قابل تجلیل است. یکی از آنها همین مجموعه است که شعر فاطمی را از ولادت تا شهادت پوشش میدهد. نقل سند و اعلام شاعران از خصیصههای این اثرند.
قم، انتشارات پرتو خورشید، 1387.
گل یاس: علیاکبر پیروی که از شاعران معاصر است، غیر از کتابهای حاوی اشعار خودش، دو جمعآوری خوب در حوزه شعر ولایی از خود به یادگار گذاشته که گل یاس و گل نرگس (اشعار فاطمی و مهدوی) نام دارند و امروزه هر دو اثر، کمیاب هستند.
بیجا، چاپخانه محمدعلی فردین، 1361.
گلبن عفاف: محمود اکبرزاده که از مفاخر عرصه ذاکری و مداحی در شهر مشهد بود و اوایل امسال بدرود حیات گفت، این اثر را در قطع جیبی و دقیقا در 50 سال قبل منتشر کرد؛ لذا امروزه در بازار نشر نایاب است. پیوند شعر گذشتگان و شاعران هم روزگار با مؤلف در این مجموعه مشهود است. اشعار فاخر کتاب، حاکی از ذوق سرشار و شعرشناسی مؤلف است.
مشهد، بینا، 1349.
مناقب فاطمی در شعر فارسی:
احمد احمدی بیرجندی که آثار بسیاری در زمینه شعر مذهبی دارد، یکی از آنان را به حضرت امالائمه علیهاالسلام قرار دادهاست. او قبل از هر شعر، چند سطر را به نقل زندگانی شاعر اعم از قرن، سال تولد، سال درگذشت و نام آثار شاعر اختصاص میدهد. در این کتاب، معنی واژگان سخت یا اشارههای روایی و حدیثی به صورت پاورقی ضمیمه اشعار است.
مشهد، آستان قدس، 1369.
ودیعهالرسول (صلیا... علیه و آله): از بهترین کتابهای شعر فاطمی است که به کوشش حسین یونسیان گردآوری شدهاست. گر چه کتاب، اشعار در باب ولادت و مدح و منقبت مادر سادات را دارد؛ ولی رویکرد مصیبت و مرثیه در آن پررنگ و چشمگیرتر است. این اثر نفیس، چند بار تجدید چاپ شدهاست.
تهران، ناشر: مؤلف، چاپ اول، 1368.
یاس کبود: محمدعلی مجاهدی «پروانه» شخصیت ادبی و شاعر مطرح همروزگار ما چندین گردآوری شعری دارند که مجموعه مذکور از آن جمله است.
قم، انتشارات سرور، چاپ اول، 1376.
ضمنا دو شاعر و پژوهشگر شعر ولایی، محسن حافظی و جعفر رسولزاده «آشفته» هر یک چند مجلد در زمینه گردآوری شعرهای فاطمی دارند که به برخی آنها اشاره میشود:
محسن حافظی: اسوه عصمت، درج عفاف، ریحانه هستی، زلال کوثر، صدف عصمت، کوثر اشک، گلبن عصمت، نگین عصمت، یاس شقایقگون، یاس مدینه، یاس نیلوفری.
جعفر رسولزاده «آشفته»: آیینه کوثر، انوار زهرا (علیهاالسلام)، بهشت بینشان، ریحانه بهشت، غربت خورشید، کتیبه تولا، کوثر تسبیح.
استقبالهای ادبی در شعر فاطمی
در گستره ادبیات، برخی اشعار، بلنداقبال و جریانسازند و شعرای بسیاری به استقبالش رفتهاند. در این بین گاهی شاعران، نه تنها، پیروی از وزن و قافیه و ردیف میکنند که حتی در موضوع هم تبعیت دارند.
در فضای شعر ولایی، طبیعتا توجه و عنایت حضرات ائمهمعصومین (علیهمالسلام) بر یک اثر یا صاحب اثر از مهمترین عوامل مؤثر برای اقبال عمومی است. مثلا عنایت به جناب محتشم کاشانی سبب میشود تا در قرون مختلف با سبکهای ادبی مختلف، دهها و صدها ترکیببند عاشورایی خلق شود.
از سالها پیش، هنگام تورق و تفحص بین دواوین شعرا یا گزیده شعرها، قصیدههای فاطمی بسیاری در وزن عروضی «مفتعلن فاعلاتُ مفتعلن فع» به چشمم میآمد و خبر از یک استقبال ادبی میداد. جالبتر این که این قصاید، بدون ردیف و در قافیه، مختوم به «الف» یا «را» بودند. همواره دوست میداشتم تا شخصی از این منظر، این سرودهها را دستهبندی کند که این توفیق، نصیب نگارنده این سطور شد.
طرح ریخته شد؛ قصاید مختوم به را «گوهرْ گوهر» نام گرفت و در سال 1396 توسط انتشارات محمل چاپ شد و قصاید مختوم به الف «دریا دریا» نامیده شد و امید است تا انتهای سالجاری توسط همان نشر راهی بازار شود. «گوهرْ گوهر»، بررسی 30 قصیده فاطمی است که فهرستش هر مخاطبی را با نام شاعران آشنا و ناآشنا مواجه میکند:
1. اشراق خاوری/ ای که جهان گشته از رخ تو منور!
2. محمدرضا براتی/ گشت عیان سایهسارِ رحمت داور
3. پریشان کاشانی/ خیزد و ریزد به مدح دخت پیمبر
4. ترکی شیرازی/ بلبل طبعم دوباره گشت سخنور
5. حسینی/ فاطمه، دخت رسول حضرت داور
6. سید محمدحسن میرجهانی «حیران»/ نادره الکون، روح پاک پیمبر
7. محمود عرفانی «خادم»/ فاطمه، بنت نبی، حبیبهی داور
8. خوشدل تهرانی/ گر چه به صورت یگانه دخت رسولی
9. صاعد اصفهانی/ کیست وجودش ز بعد خالق اکبر
10. صامت بروجردی/ چند ز شهوت زنی به پیکر، آذر؟
ظاهرا قدیمی ترین این اشعار از شاعری است با نام پریشان کاشانی. ایشان همان واعظ گلپایگانی است که در شعر «پریشان» تخلص میکند و تا آن جا که میدانم هنوز دیوانی از وی منتشر نشدهاست. سخن را با 10 بیت از 62 بیت او به سرانجام میرسانیم:
خیزد و ریزد به مدح دخت پیمبر
کشتی کشتی ز بحر طبعم گوهر
نامش مشتق ز فاطر است که کیهان
خلعتِ خلقت نموده از وی در بر
قبرش چون قدرش از نظر شده پنهان
یعنی حق راست اسم اعظم و اکبر
فضه او را و ام ایمن او را
مریم و حوا کنیز و ساره و هاجر
نتْوان دیدن به چشم عقل، جمالش
زآن که به سِتر جلال گشته مُستر
بحری کآن را بُوَد دو رخشان لؤلؤ
چرخی کآن را بُوَد دو تابان اختر
نی نی کاین چرخ راست یازده کوکب
نی نی کاین بحر راست یازده گوهر
هر که تو را دوست است آبش بر رو
وآن که تو را دشمن است خاکش بر سر
کن نظری از کرم به سوی «پریشان»
تا شود این مس ز کیمیای نظر، زر
لینک کوتاه:
https://www.iranporseman.ir/Fa/News/242501/