علم به دور از سوگیری؛ آرمان است نه واقعیت
خردنامه
بزرگنمايي:
ایران پرسمان -
علم به دور از سوگیری؛ آرمان است نه واقعیت
٧٧
٠
خبرگزاری کتاب ایران / همه ما انتظاراتی از علم داریم و شاید اغلب انسان‌ها به ویژه در دنیای کنونی علم را بی‌طرفانه‌ترین عنصر جوامع بشری بدانیم؛ اما وقت آن رسیده با کمی تردید به نظریات و تئوری‌های علمی بنگریم و باید کمی امیدمان را از این بی‌طرفانه بودن از دست بدهیم؛ اولین رید نویسنده و دانشمند آمریکایی معتقد است، علم به دور از سوگیری؛ آرمان است نه واقعیت. کتاب «علم و تبعیض جنسیتی» نوشته این نویسنده با ترجمه ایرنا محی‌الدین‌بناب از سوی نشر آموت تابستان امسال روانه کتابفروشی‌ها شد.
این اثر نگاهی منتقدانه به علوم تجربی دارد و به بررسی نگرش دانشمندان در زمینه تبعیض جنسیتی پرداخته است. در واقع نویسنده در این اثر مجموع مقالاتی را درباره سیر تکامل زنان در جوامع بشری درج کرده است. ایرنا محی‌الدین‌بناب، مترجم کتاب «علم و تبعیض جنسیتی» در گفت‌وگو با ایبنا درباره این اثر و نگرش نویسنده می‌گوید: «کتاب علم و تبعیض جنسیتی» نزدیک به هشت سال پیش ترجمه شد اما به تازگی از سوی نشر آموت روانه بازار کتاب شده است. نویسنده این اثر، یعنی اولین رید محقق برجسته در زمینه انسان‌شناسی و یکی از سرشناس‌ترین زنان آمریکا در تحقیقات مربوط به انسان‌های ابتدایی، به ویژه زنان در دوران ماقبل تاریخ بوده است. پیشنهاد می‌کنم برای فهم بهتر کتاب «علم و تبعیض جنسیتی» لازم است مهمترین اثر وی، کتاب «تکامل زن» خوانده شود. این کتاب از سوی محمود عنایت با نام «انسان در عصر توحش» ترجمه شده است.»
کتاب «علم و تبعیض جنسیتی» به این موضوع بیش از هر چیزی اشاره می‌کند که تئوری‌ها و نظریه‌های علمی متاثر از تفکراتی بوده است که جهت‌گیری مردسالارانه‌تری داشته‌اند. محی‌الدین‌بناب می‌گوید: «نظریه‌پردازی جامعه علمی در خلاء پیش نمی‌رود و در معرض سوءگیری‌های رایج در نظام اجتماعی تثبیت شده قرار دارد. به این معنا که بر نتیجه‌گیری‌های‌شان اثر گذاشته و گاهی آنها را می‌پوشانند. پیش‌داوری در علوم و آنچه به انسان و تاریخ و ارزش‌های آن نزدیک است، معمولا نیرومندتر است. در حقیقت این کتاب نگرش علوم تجربی را به مسئله جنسیت بیان می‌کند. اینکه علم هم به نوعی مردسالارانه است و اغلب دانشمندان و پژوهشگران تاثیرگذار هم نگاهی مردسالارانه داشتند. برای نمونه وقتی محققان نزاع میان نرها برای تصاحب ماده را در میان جانداران می‌دیدند، تصور می‌کردند نرها باید مالکیت ماده را به دست بیاورند و آن حیوان یا جانور نری که قدرت بیشتری دارد، می‌تواند ماده را تصاحب کند و نگاه مالکیتی حتی بر جانداران هم در علم نفوذ داشت. در حقیقت این کتاب به شدت علم را مورد انتقاد قرار می‌دهد که به نوعی علم مردها را مالک جنس مقابل خود می‌بینند. شاید فقط یک آرمان خیالی باشد؛ چراکه علم هم نگاهی سوگیرانه داشت.»
نخستی‌شناسی، اصطلاح جدیدی برای شاخه خاصی از علم است که میمون‌ها و انسان‌ریخت‌ها در آن مطالعه می‌شوند. خود به تنهایی مطالعه جدیدی نیست و سابقه آن به زمانی بر می‌گردد که داروین برای نوع بشر منشا پریماتی مطرح کرد. این مترجم در این‌باره معتقد است: «بشر در ابتدا خانواده‌ای نداشته است که بخواهد محوریت آن بر زن یا مرد استوار باشد. انسان‌ها چه مرد و چه زن، هر دو شکار می‌کردند و به یکدیگر وابسته نبودند. زنان، گروه و کلونی خاص خود را داشتند و مردان نیز اجتماعات ویژه خود را. از آنجایی که انسان‌های ابتدایی نمی‌دانستند که آبستنی و بارداری از طریق روابط جنسی است، تصور می‌کردند زن دارای یک قدرت الهی است که می‌تواند مانند خود را تولید کند. در نتیجه زنان باردار و بچه‌دار، بر اثر یک باور شکل گرفته، تابو نام می‌گرفتند و نزدیکی مردان به این زنان، خطر مرگ از سوی ارواح و شیاطین را به همراه داشت و بدین طریق نوزادن از خطر آدم‌خواری (کانیبالیسم) رهایی می‌یافتند.»
زیست‌شناسی اجتماعی واژه بسیار جدیدی است که در فرهنگ‌های لغت پانزده سال پیش یافت نمی‌شود. این اصطلاح به طور ضمنی آمیزه دو علم جامعه‌شناسی و زیست‌شناسی است به گونه‌ای که همبستگی یافته‌های مطرح شده از هر دو را بیان می‌کند تا نوری بر منشا و ماهیت جوامع بشری بیاندازد. محی‌الدین با اشاره به این علم و درباره تشکیل تمدن جوامع بشری می‌گوید: «در دوران ابتدایی، مردان از طریق شکار و زنان بیشتر از طریق جمع‌آوری دانه و ریزه‌خواری و شکار، غذای خود را به دست می‌آوردند. زنان شاید از آنجایی که بیشتر با طبیعت عجین بوده‌اند، بعد از سالیان طولانی توانستند به کشاورزی پی ببرند. می‌شود گفت ایجاد پایه‌های تمدن و تسلط به طبیعت، دستاورد زنان بوده است. دامپروری، سفالگری، نساجی، دباغی و خانه‌سازی و غیره، تماما از طریق زنان به دست آمده است.»
مفهوم «پدر» از کجا آمده است؟
نحوه ورود مردان به اجتماع زنان و شکل‌گیری مفهوم پدر و سرپرست خانواده یکی از اصلی‌ترین روند‌های تاثیرگذار بر اجتماع زنان بود. اینکه بعد از گذشت زمان مردها خود را مالک و صاحب زنانی دانستند که ابتدا مهمان جامعه آنها بودند این مترجم این فرآیند را این‌گونه تحلیل می‌کند: «بعد از این ابداعات، تولید غذا بیشتر شد و مردان از شکار رهایی یافته و خطر آدم‌خواری نیز کمتر شد. این مردان به‌تدریج وارد اجتماعات زنان شدند و مرد مهمان، کم‌کم به شوهر تبدیل شد و در تربیت پسربچه‌ها، همیار دایه‌ها شدند و با آشنایی از نقش مردان در تولیدمثل، در این مرحله بود که مفهوم پدر شکل گرفت و مردان، با تسلط بر کارهای تولیدی، مانند دامپروری، کشاورزی و دباغی و غیره، و با تصاحب ثروت، زنان را از جامعه به عقب راندند و این‌گونه تبعیض جنسیتی و مردسالاری در جامعه شکل گرفت.»
کتاب «علم و تبعیض جنسیتی» نوشته «اولین رید» با ترجمه «ایرنا محی‌الدین‌بناب» در 280 صفحه، به قیمت 33000 تومان از سوی نشر آموت منتشر شده است.
لینک کوتاه:
https://www.iranporseman.ir/Fa/News/43013/