بزرگنمايي:

ایران پرسمان -
«متهم‌سازی» یا روشنگری؟!
٥٧
٠
اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.
«مقصر کیست؟» این شاید اولین و بدیهی‌ترین پرسش در مواجهه با مرگ دختر هوادار فوتبالی بود که مقابل ساختمان دادسرای تهران خودسوزی کرد و چند روز بعد درگذشت. روزی که او با 90 درصد سوختگی از دنیا رفت واکنش‌ها به درگذشتش بسیار بود. از سلبریتی‌های وطنی تا نمایندگان پارلمان، از فوتبالیست‌های ایرانی تا باشگاه‌های فوتبال خارجی و حتی فدراسیون بین‌المللی فوتبال. آنچه در میان اظهارنظرها پررنگ شد، طرح این پرسش بود که به راستی در مرگ این دختر 29 ساله چه کسی یا کسانی مقصر بوده و متهمند؟ گرچه این پرسش بدیهی‌ می‌نمود اما پاسخ‌ها به آن و عکس‌العمل بعضی از متولیان امر باعث شد که اصل ماجرا در محاق برود و بحث دعواهای سیاسی به بهانه مقصریابی بالا بگیرد.
واکنش‌ها به مرگ سحر خدایاری به مدد فضای مجازی آنقدر گسترده ‌بود که دستگاه قضایی نیز نتوانست موضوع را در سکوت حل‌و‌فصل کند. خانواده سحر خدایاری در گفت‌وگوهای‌شان با رسانه‌های رسمی اعلام کردند که او دچار اختلال روانی بوده است. پدرش به کیهان و خواهرش به شهروند گفتند که او به بیماری دوقطبی مبتلا بوده گرچه پیش از این دو رسانه «میزان»، خبرگزاری قوه قضاییه نیز با پدر سحر خدایاری گفت‌وگویی با همین مضمون انجام داده‌بود.‌ این حرف باعث شد برخی اقدام سحرخدایاری را کاملا خارج از کنترل و صرفا به دلیل بیماری روانی بدانند ضمن اینکه عده‌ای بیماری سحر را دلیلی برای قصور بیشتر نهادهای ذی‌ربط توصیف کردند.
موضوع دیگر طرح مساله «6 ماه حبس» بود که برخی رسانه‌ها از آن به عنوان دلیل خودسوزی نام بردند اما دستگاه قضا خبر داد و تاکید کرد هیچ حکمی برای سحر صادر نشده‌ بود. در این راستا صداوسیما به کمک دستگاه قضا آمد اما بحث را فراتر برد و عملا اقدام به «متهم‌سازی» کرد و انگشت اتهام را به سمت برخی نمایندگان مجلس و رسانه‌های اصلاح‌طلب و نزدیک به دولت گرفت.
با این حال رسانه‌های وابسته به برخی جریان‌های سیاسی و در راس آنها صداوسیما، تلاش کردند نه‌فقط برای تصحیح خبر و تشخیص سره از ناسره بلکه با رویکردی نسبتا سیاست‌زده اذهان را به سمت بخش‌های فرعی این خبر پیش ببرند. در این راستا متهم کردن علی مطهری، خبرآنلاین، طرح موضوع اختلال روانی، تکذیب میزان حبس، همچنین دلجویی‌های تلفنی و حضور نمایندگانی از دستگاه قضا بر سر مزار، روندی که شاید بخش‌های مهمی از این حادثه بود اما نه همه حادثه.
اولین متهم؛ نایب‌رییس سابق مجلس؟!
متهم اول در این فرآیند رسانه‌ای-‌ سیاسی علی مطهری بود، نایب‌رییس سابق مجلس شورای اسلامی که در مذمت حکم دادگاه برای سحر خدایاری، 19 شهریور یعنی یک روز بعد از اعلام خبر درگذشت او توییت کرد و نوشت بازداشت و حکم 6 ماه حبس «حاکی از بی‌تدبیری مسوولان مربوط» بوده که می‌توانست با «چند کلمه‌ای نصیحت» حل‌و‌فصل شود. گرچه پیش از مطهری هم کاربران زیادی در فضای مجازی و هم برخی نمایندگان مجلس و فعالان سیاسی در این زمینه سخن گفته یا نوشته‌بودند، توییت مطهری موتور برخی رسانه‌ها را برای حمله روشن کرد. خبرگزاری میزان، یکی از رسانه‌های قوه قضاییه نیز با انتشار گزارشی علیه مطهری اولین واکنش را به موضوع «حکم 6 ماه حبس» برای سحر خدایاری نشان داد. میزان در این گزارش تاکید داشت که «رسانه‌های ضد انقلاب با استفاده از مطالب دروغ و کذب سعی در استفاده از موج ایجاد شده» داشتند و این‌بار «علی مطهری با تکرار دروغی که ضد انقلاب به دنبال پررنگ کردن آن بود در همان سناریو قرار گرفت و یکی از بازیگران آن شد.» این خبرگزاری همچنین مطرح کرد که اساسا بحث 6 ماه حبس مطرح نبوده است. همین موضوع باعث شد علی مطهری فردای انتشار این گزارش در صفحه مجازی‌اش بنویسد: «در موضوع خانم سحر خدایاری می‌پذیرم که حکم دادگاه صادر نشده‌بوده، ولی این خبر قطعی است که در مراجعه سحر به دادگاه، شخص غیرمسوولی به او گفته به 6 ماه حبس محکوم شده‌ای. اساسا چرا موضوعی به این کوچکی که با چند کلمه نصیحت قابل ختم بوده دادگاهی شده است. البته ما خودکشی را گناه بزرگی می‌دانیم.» البته که رویکرد مطهری در توییت اصلاحی‌اش دستخوش تحول نشد بلکه او اذعان کرد که بر اساس اطلاعاتی که کسب کرده حکمی برای سحر صادر نشده و البته قصد دفاع از پدیده «خودکشی» را هم ندارد.
با این حال علی مطهری بعد از اصلاح توییت اول خود روز گذشته در نامه‌ای خطاب به علی علی‌عسگری، رییس سازمان صداوسیما خواستار در نظر گرفتن زمانی برای پاسخ‌دهی شد. به گفته مطهری در برنامه زنده‌ای که پنجشنبه شب از شبکه 3 سیما پخش شد او به نشر اکاذیب متهم شده و بر اساس ماده واحده مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌تواند دو برابر زمانی که درباره او «به تصریح و به تلویح نشر اکاذیب کردند»، فرصت پاسخگویی داشته‌باشد. موضوعی که البته مطهری هم چندان به آن امیدوار نیست چرا که ماجرای درخواست مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی را یادآور شده که بعد از اتهام‌زنی‌های محمود احمدی‌نژاد در جریان مناظره‌های پیش از انتخابات سال 1388 صداوسیما نه فرصت و حقی برای رییس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام قائل شد نه برای شیخ علی‌اکبر ناطق‌نوری. مطهری البته یک بار پیش از این نیز در سال 97 و در واکنش به تقطیع سخنانش در مورد مساله غدیر خم برای استفاده ابزاری در 20:30 خواستار در نظر گرفتن زمانی برای پاسخگویی شده ‌بود که هیچ‌وقت ترتیب اثر داده‌نشد.
اما آنچه مطهری از آن صحبت و البته گلایه دارد برنامه‌ای زنده بود که با عنوان «پرونده ویژه» از شبکه سوم سیما ساعت 20:50 دقیقه چهارشنبه روی آنتن رفت. محسن مهدیان، فعال رسانه‌ای، مجید امامی، پژوهشگر علوم انسانی مهمانان و در واقع کارشناسان این برنامه بودند و محسن توکلیان، ‌حقوقدان نیز روی خط تلفن باقی کارشناسان را همراهی می‌کرد. برنامه با طلب غفران برای سحر خدایاری آغاز شد. یک‌سوی میزگرد صداوسیما محسن مهدیانی، فعال رسانه‌ای بود که در صفحه اینستاگرامش خود را «روزنامه‌نگار سنت‌گرای ضد‌امپریالیسم و ضد‌سرمایه‌داری» معرفی کرده که فعلا در «خبرگزاری فارس» مشغول است. سوی دیگر نیز مجید امامی، پژوهشگر علوم انسانی که گویا از اساتید دانشگاه امام صادق است، حضور داشتند. پشت خط تلفن نیز محسن توکلیان به عنوان حقوقدان اظهارنظر کرد. در این برنامه که قریب به یک ساعت و 10 دقیقه به طول انجامید از پدر سحر خدایاری نیز گفت‌وگویی پخش شد که در بخشی از آن تاکید دارد موضوع درگذشت دخترش به نمایندگان ارتباطی ندارد، حکم 6 ماه حبس را تکذیب می‌کند و البته همزمان اولین توییت علی مطهری نیز نمایش داده می‌شود. اما در این برنامه نیز بیش از آنکه به بحث مطالبه زنان برای حضور در ورزشگاه پرداخته شود صرفا شیوه اطلاع‌رسانی و نظام خبری موجود و دلایل ایجاد حواشی خبری در این مورد به بحث گذاشته‌شد که باز هم به نظر می‌رسد فرع بر ماجرایی بود که رخ داده است.
دومین متهم؛ خبرگزاری منتسب به دولت؟!
بعد از فراغت رسانه‌های اصولگرا از توییت مطهری که گویی برای‌شان گران تمام شده‌بود، نوک پیکان حمله به سمت رسانه‌ای کج شد که اتفاقا نزدیک به دولت است. رسانه‌های رسمی و کانال‌های تلگرامی منتسب به جریان راست مدعی شدند خبر «حکم 6 ماه حبس» برای سحر خدایاری انتشار غرض ورزانه این رسانه بوده است. یکی از این رسانه‌ها «اسکرین‌شاتی» از این خبر در کانال تلگرامی «خبرآنلاین» متنش و در مطلبی با تیتر «ریشه دروغ دختر آبی باز هم درخبرآنلاین»، نوشت «پس از تکذیب خودکشی دختر آبی واقعی (آیسان احتشامی) که چهار سال قبل با رفتن به استادیوم و انتشار تصاویری از خود به این نام شناخته شد و روشن شدن دروغ‌پردازی رسانه‌های اصلاح‌طلب و معاند، این‌بار مشخص شد که حکم 6 ماه حبس برای دختری که به دروغ به‌جای دختر آبی جا زده شد هم دروغ‌پردازی خبرآنلاین بوده است.» این در حالی است که اساسا خبرآنلاین رسانه‌ای اصلاح‌طلب نیست و همچنین اولین رسانه‌ای که این خبر را منتشر کرده نیز این خبرگزاری نبوده است. اما ماجرا زمانی جدی‌تر شد که صداوسیما در بخش خبری 20:30 گفت دامنه فوت این دختر زمانی «فراتر از یک واقعیت» شده که خبرآنلاین دلیل خودسوزی سحر خدایاری را محکومیت به 6 ماه حبس اعلام و گرچه بعد از مدت زمانی کوتاه این خبر را حذف می‌کند اما این موج به راه افتاده بوده است.
خبرآنلاین نیز روز گذشته در نامه‌ای که به امضای شورای سردبیران رسیده به موضوع واکنش نشان داد و نوشت «معاونت سیاسی صداوسیما بعد از سکوت 2 روزه که به لحاظ رسانه‌ای، نه فقط غیرحرفه‌ای که مشکوک نیز به نظر می‌رسد، در رفتاری که فرار به جلو محسوب می‌شود، خبرآنلاین را به انتشار خبر محکومیت حبس 6ماهه آن مرحومه متهم کرده و 2شب متوالی، در برنامه 20:30 اکاذیب خود را ادامه می‌دهد.» مدیریت این خبرگزاری همچنین از ارتش سایبری یک جریان سیاسی گلایه کرده و ابراز امیدواری کرده «صداوسیما ارتباط خود با لشکر توییتری غیرخوشنامی را که این روزها همت خود را بر دفاع از بخش خاصی از معاونت سیاسی سازمان متمرکز کرده‌اند به گونه‌ای باورپذیر تکذیب کند» و همچنین خواسته به دلیل «تداوم رفتار غیرحرفه‌ای» و «مطابق ماده 30 اصلاحی اساسنامه سازمان صداوسیما مصوبه23 خرداد 88 مجمع تشخیص مصلحت نظام» فرصتی در اختیار این خبرگزاری قرار گیرد تا پاسخ اکاذیب مطروحه در بخش خبری مذکور داده شود.
در این فرآیند نمی‌توان نادیده گرفت که همانطور که علی مطهری نیز اذعان داشته حتما یک مقام غیرمسوول خبر 6 ماه حبس را به گوش سحر خدایاری رسانده است، ضمن اینکه پیش‌بینی چنین حکمی چندان دور از انتظار نبوده، همانطور که خبرگزاری میزان نیز در سال 97 این موضوع را شرح داده و نوشته که بر اساس قانون مجازات اسلامی شخصی که به اتهام توهین به مامور پلیس دستگیر می‌شود به 3 تا 6 ماه حبس یا تا 74 ضربه شلاق یا 50 هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. همچنین اخلال‌گری در انجام وظیفه مامور پلیس نیز 2 سال حبس و 74 ضربه شلاق به دنبال خواهد داشت.
علاوه بر «پروژه مقصرسازی» که صداوسیما کلید زد، 20:30 در برنامه‌ای که چهارشنبه شب از شبکه سوم سیما پخش کرد، تلاش داشت میان خودسوزی سحرخدایاری با «ندا آقاسلطان» پیوندی ایجاد کرده و از آن با عنوان «پروژه کشته‌سازی» یاد کند. همچنین این برنامه خبری بار دیگر تلاش کرد بحث «مشکل روحی» سحر را برجسته‌سازی کند. پیش از پخش این برنامه البته سید مهرداد سیدمهدی، رییس خبرگزاری صداوسیما در توییتی نوشته بود که «48 ساعت است که هر چه دروغ خواستند گفتند. برای برخی داخلی‌ها واقعا متاسفم. نمی‌دانم چگونه اسم خود را مدیر نظام جمهوری اسلامی می‌گذارند و آتش بیار معرکه بیگانگان می‌شوند. امشب در بیست و سی همه‌چیز را درباره دروغ دختر آبی خواهید دید. تشت رسوایی دروغ‌پردازان خواهد افتاد.»
البته تنها نماینده مجلسی که در 3 روز گذشته روی سیبل حملات صداوسیما و سایر رسانه‌های جریان راست قرار داشت علی مطهری نبود. پروانه سلحشوری که از ابتدا نسبت به مرگ سحر خدایاری واکنش‌های توییتری نسبتا تندی نشان داده ‌بود نیز از متهمان 20:30 بود. سلحشوری البته در واکنش به پخش این برنامه بار دیگر در توییتر خود نوشت: «ما که به سناریو‌سازی‌ها و فحش شنیدن‌ها عادت داریم اما [...].»
به هر روی آنچه از فرم و محتوای برنامه‌های یکی دو روز گذشته صداوسیما برداشت می‌شود تلاشی برای ایجاد پروژه «مقصرسازی» است، پروژه‌ای که با اتکا به متهم کردن یک نماینده مجلس یا یک خبرگزاری در گزارش‌ها و برنامه‌های جهت‌دار مطالبه اصلی را به لفافه می‌کشاند.