بزرگنمايي:

ایران پرسمان - نتیجه دغدغه فهم عامه مردم از کلام‌الله ترجمه ای تازه از قرآن شد
٨
٠
مهر / چاپ تازه‌ای از ترجمه دکتر حدادعادل از قرآن کریم منتشر شد. مهم‌ترین دغدغه مترجم، فهم عموم مردم از کلام الله مجید بوده است.
نخستین چاپ خود از ترجمه دکتر غلامعلی حدادعادل از قرآن کریم را با شمارگان دو هزار نسخه و 1220 صفحه منتشر کرد. بر طبق مجوز مرکز طبع و نشر قرآن کریم، این انتشارات مجاز است تا 20 هزار نسخه از این ترجمه را منتشر کند. این ترجمه پیشتر توسط انتشارات به‌نشر آستان قدس رضوی منتشر می‌شد.
بنا بر اخبار منتشر شده در رسانه‌ها، ترجمه قرآن کریم توسط دکتر حداد عادل در سال 1382 و از مجلس ششم آغاز شد. روند ترجمه در مجلس هفتم نیز تا 12 جز قرآن پیش رفته بود، اما به دلیل حجم بالای کار در مجلس هفتم به مدت 9 ماه این ترجمه متوقف شد. در ادامه مترجم در روزهای تعطیل و زمان‌های استراحت شخصی‌اش روند ترجمه را از سر گرفت.
بنابر یادداشت‌ها و نقل قول نزدیکان، دکتر حدادعادل هر سال که در ایام عید و تابستان به مشهد مقدس مشرف می‌شد کتاب‌های لازم را با خود می‌برد. بر این اساس 6 جزء از قرآن کریم یعنی یک پنجم آن در کنار حرم حضرت رضا (ع) ترجمه شده است. به طور کل این ترجمه 9 سال طول کشید. مترجم در مجلس هشتم نیز حضور داشت، در این ایام که کار او قدری سبک‌تر بود توانست به ویراستاری آن ترجمه بپردازد و صدها ساعت وقت صرف ویرایش این ترجمه کرد.
دکتر حدادعادل سعی کرده تا ترجمه‌اش براساس نثر معیار امروز تدوین شود. ترجمه‌ای که بوی کهنگی ندهد و البته از نثر عادی و پیش پا افتاده امروزی متمایز باشد. او فاخر بودن متن قرآن را در ترجمه حفظ کرده و در ضمن آن تمام تلاش خود را به کار برده تا این فاخر بودن باعث نشود که مفهوم آن برای مردم عادی دور از دسترش باشد. بنابراین در این ترجمه از استعمال واژه‌هایی که معانی آنها نزد عموم فارسی زبانان امروز شناخته شده نیست خودداری شده است.
ویژگی دیگر این ترجم این است که شمار واژه‌هایی که ذکر معانی آنها در پانوشت ضروری دانسته شده از چند واژه بیشتر نیست. همچنین سعی شده که از توضیحات تفسیری خودداری شود و ترجمه با تفسیر آمیخته نشود. البته گاهی برای بیان بهتر مفهوم از چند کلمه در میان پرانتز یا کمان کمک گرفته شده اما تعداد این افزوده‌ها چندان نیست و همین نکات باعث شده تا متن ترجمه شیوا و خوش خوان باشد. البته مترجم گاهی در ترجمه خود به «تفسیر المیزان» رجوع کرده است. این ارجاع در مواردی است که اختلاف نظر مفسران در تفسیر آیه‌ای خود را نشان داده است. با این اوصاف اما توضیحات تفسیری که در پانوشت آمده بسیار محدود است و از چند مورد تجاوز نمی‌کند.
لازم به ذکر است که برای ارائه ترجمه‌ای خالی از خطا و سهو بخش‌هایی از آن پیش از انتشار عموم، به صورت محدود منتشر شده و در اختیار اندیشمندان و محققانی چون حضرت آیت‌الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای، استاد بهاالدین خرمشاهی و... قرار گرفته بود.
حدادعادل در یکی از گفت‌وگوهای مطبوعاتی خود درباره اهدافش از ترجمه کلام الله مجید چنین گفته بود: «چند اصل را در این ترجمه مدنظر قرار داده‎ام که در مؤخره بر ترجمه‎ام نیز آورده‎ام. اول این‎که نثری درست و استوار و شیوا و روان داشته باشد و بتواند خواننده را با بلاغت و فصاحت قرآن آشنا کند. دوم اینکه به زبان فارسی معیار و متداول امروز باشد. در واقع، زبانی برکنار از تقلید از سبک قدما و مصون از سهل‎انگاری‎های بسیاری از نثرهای امروزی. به دور از افراط در فارسی‎گرایی و عاری از لغات و اصطلاحات عربی نامأنوس و غیرمتداول در زبان فارسی.
سوم این‎که تحت‎اللفظی نباشد تا مترجم وادار شود معنای هر کلمه‎ای را زیر آن بیاورد. مسأله این است که باید مفهوم آیات را با وفاداری به‎معنای دقیق متن، به خواننده فارسی زبان منتقل کرد. چهارم این‎که به تفاوت‎های ساختار زبان عربی و فارسی و دقایق و ظرایف آنها پایبند باشد. مثلا در ترجمه حروف و ادات قرآن مانند «فاء»، «واو»، «ان» و «اَن» باید به پیچیدگی‎های آنها توجه کرد. لزومی ندارد فکر کنیم که در متن عربی هر جا «واو» آمد، حرف عطف است و باید در ترجمه حفظ شود. ممکن است واو استینافیه یا در مواردی واو زائده باشد. یا در مورد اسماء الهی کوشیده‎ام از معادل‎گذاری‎هایی که باعث می‌‎شود تفاوت آن اسامی نادیده گرفته شود، خودداری کنم.
یک نمونه مشخص قابل‎ذکر است. در ترجمه «لاتتبعوا خطوات الشیطان» (نور، 21) عموم مترجمان آورده‎اند که «از گام‎های شیطان پیروی نکنید.» در حالی‎که ما در فارسی هرگز این تعبیر را به‎کار نمی‌‎بریم و از گام‎های کسی پیروی کردن، در فارسی، معنای روشنی ندارد. بنده ترجمه کرده‎ام: «پا جای پای شیطان مگذارید». من خواسته‎ام به این اهداف برسم و داوری درباره این‎که تا چه حد موفق بوده‎ام، با مردم و کسانی است که این ترجمه را می‌‎خوانند.» (به نقل از شماره 102 هفته‌نامه پنجره)
شاید این دغدغه مترجم در فهم عامه مردم از قرآن و محتوای آن در مقایسه نمونه‌هایی از ترجمه‌های مختلف بهتر مشخص شود. به عنوان مثال آیات 23 و 24 سوره مبارکه بقره که در آن بحث تحدی کلام الله مجید مطرح شده چنین است:
«وَإِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَی عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَهٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ ﴿23﴾ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ.»
ترجمه استاد فولادوند از این آیات چنین است: «و اگر در آنچه بر بنده خود نازل کرده‏ ایم شک دارید پس اگر راست می‏ گویید سوره‏ ای مانند آن بیاورید و گواهان خود را غیر خدا فرا خوانید (23) پس اگر نکردید و هرگز نمی‏ توانید کرد از آن آتشی که سوختش مردمان و سنگها هستند و برای کافران آماده شده بپرهیزید».
ترجمه مرحوم قمشه‌ای نیز چنین است:‌ «و اگر شما را شکّی است در قرآنی که بر بنده خود (محمد صلّی اللَه علیه و آله و سلّم) فرستادیم، پس بیاورید یک سوره مانند آن، و گواهان خود را بخوانید به جز خدا، اگر راست می‌گویید. (23) و اگر این کار را نکردید و هرگز نتوانید کرد پس بپرهیزید از آتشی که هیزم آن مردم بدکار و سنگهای خارا است که (از قهر خدا) برای کافران مهیا شده است.»
دکتر حدادعادل این دو آیه شریفه را چنین ترجمه کرده است: «اگر در آنچه بر بنده خویش نازل کردی شکی دارید، چنانچه راست می‌گویید، سوره‌ای مانند آن را بیاورید و گواهانی را که غیر از خدا دارید فراخوانید.(23) اما اگر نکردید، که هرگز نخواهید کرد، در آن صورت بترسید از آن آتشی که شعله افروز آن مردم است و سنگ، آتشی مهیا شده برای کافران.»
همچنین آیه 92 سوره مبارکه مائده چنین است: «وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا فَإِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَی رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِینُ». زنده‌یاد فولادوند آیه را چنین ترجمه کرده است: «و اطاعت‏ خدا و اطاعت پیامبر کنید و [از گناهان] برحذر باشید پس اگر روی گرداندید بدانید که بر عهده پیامبر ما فقط رساندن [پیام] آشکار است.»
ترجمه استاد خرمشاهی نیز چنین است: «و از خداوند و پیامبر اطاعت کنید و پروا داشته باشید، و اگر رویگردان شدید بدانید که وظیفه پیامبر ما پیام‏رسانی آشکار است.»
و در نهایت دکتر حدادعادل این آیه را چنین برگردان کرده: «و از خدا اطاعت کنید و از پیامبر نیز اطاعت کنید و از نافرمانی بترسید، اما اگر روی برتافتید بدانید که پیامبر ما را جز پیام‌رسانی روشن وظیفه‌ای نیست.»
البته هدف از درج این مثال‌ها، تضعیف ترجمه‌های دیگر نیست. دیگر مترجمان قرآن نیز همگی از مترجمان برجسته زبان عرب و از محققان پرکار علوم قرآنی هستند که دغدغه‌های خاص خود را در ترجمه کلام الله مجید داشته‌اند.