بزرگنمايي:

ایران پرسمان - شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
محمد سعیدی، معاون سابق سازمان انرژی اتمی، پایان اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را از گزینه‌های احتمالی ایران برای گام‌های بعدی روند کاهش تعهدات هسته‌ای دانست. سعیدی در گفت‌وگویی که با ایلنا داشت، درباره برجام، روند گام‌به‌گام کاهش تعهدات، تحریم‌ها و گزینه‌های پیش‌رو سخن گفت. او درباره پیام سیاسی گام چهارم گفت: «پیامی که ایران با آغاز غنی‌سازی در سایت فردو به جهان داد، کاملا فنی بود؛ اما پیام سیاسی این است که ما با توجه به حسن‌نیتی که در برجام داشتیم،‌ پذیرفتیم به صورت داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرا کنیم. معنای اجرای پروتکل الحاقی این است که ما دسترسی‌های بیشتری به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌دهیم تا از تأسیسات ما بازرسی کنند و از لحاظ حقوقی دیگر این موضوع در تعهد ما نیست؛ به این معنا که دیگر موظف به اجرای پروتکل الحاقی نیستیم». وی درباره این گزینه که می‌تواند روی میز ایران باشد، بیشتر توضیح می‌دهد: «ما به این دلیل که می‌خواستیم به طرف‌های برجام حسن‌نیت نشان دهیم و بگوییم برای آنکه می‌خواهیم توافق هسته‌ای عملی و همچنین دغدغه‌های شما رفع شود، حاضریم پروتکل الحاقی را به صورت داوطلبانه اجرا کنیم. در نتیجه پایان اجرای این پروتکل و بازگشت به Safe Guard Agreement می‌تواند جزء گام‌های بعدی و پیام سیاسی ایران به غرب باشد».
طبق پروتکل الحاقی به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، کشورها به آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای اجازه دسترسی به بخش‌های مربوط به برنامه هسته‌ای و بازرسی از آنها را می‌دهند. اجرای این پروتکل است که اجازه می‌دهد آژانس به‌عنوان ناظر بی‌طرف، صحت ادعاهای کشورها را درباره صلح‌آمیزبودن برنامه‌های هسته آنها تأیید کند. درباره ایران، با اجرای این پروتکل، آژانس تا امروز توانسته در گزارش‌هایش عمل ایران به تعهداتش در قبال برجام را تا اردیبهشت سال جاری و صحت ادعاهای ایران درباره کاهش تعهدات، بخش‌های مربوط به کاهش تعهدات و میزان آنها را از اردیبهشت به بعد، یعنی از آغاز روند گام‌به‌گام کاهش تعهدات، تأیید کند.
سعیدی به‌عنوان فردی که سال‌ها در حوزه هسته‌ای کار کرده و سابقه حضور در مذاکرات هسته‌ای از ابتدای باز‌شدن این پرونده را دارد، پیشنهاد اجرانکردن پروتکل الحاقی را در حالی مطرح می‌کند که این می‌تواند یکی از گزینه‌های گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای باشد؛ اگرچه فعلا در دستور کار برنامه هسته‌ای ایران نیست.
در هفته‌ای که گذشت، سخنگوی سازمان انرژی اتمی در توضیحات خود درباره گام چهارم، با تأکید بر اینکه ‌در بازرسی‌ها هیچ‌وقت محدودیتی ایجاد نکرده‌ایم، بازرسی از بخش‌هایی را که تعهدات درباره‌ آنها «کنار رفته»، «بی‌معنا» خواند: «وقتی تعهدی کنار می‌رود، دیگر موضوعی نمی‌ماند که بازرسی انجام شود؛ اما ما دست به سازوکار و ساختار بازرسی‌ها نزدیم و اگر بازرسی بخواهد روند فعالیت‌ها را مثل شمارش ماشین‌های IR6 که قبلا بازرسان می‌شمردند ولی الان دیگر لزومی ندارد، بشمارند، ما مخالفتی نداریم؛ اما عملا این بازرسی بی‌معناست».
شاید خروج از ان‌پی‌تی تنها خط قرمز ما باشد
سعیدی در ادامه این گفت‌وگو درباره محدودیت‌ گزینه‌های گام‌های بعدی ایران گفت: «ما خط قرمزی نداریم و شاید خط قرمز تنها خروج از ان‌پی‌تی باشد که قبل از آن باز هم گزینه‌های متعددی داریم که می‌توانیم از آنها استفاده کنیم. به اعتقاد من وقتی که اروپایی‌ها حسن‌نیت خودشان را برای همکاری اقتصادی جامع که در چارچوب برجام بود، نشان ندهند، طبیعتا دلیلی ندارد که به بازرسان آژانس دسترسی گسترده بدهیم؛ ضمن اینکه اگر این دسترسی‌ها محدود شود نیز ما اقدام غیرقانونی انجام نداده‌ایم؛ چرا‌که ما تنها موظف به اجرای قرارداد پادمانی هستیم».
این در حالی است که حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در بریتانیا، به‌تازگی در گفت‌وگویی از «فشارهای داخلی» بر دولت برای «خروج از ان‌پی‌تی» سخن گفته است. بعیدی‌نژاد در گفت‌وگو با ایندیپندنت هشدار داده بود «افراد پرنفوذ» در ایران در پاسخ به پایبندنبودن اروپایی‌ها به تعهداتشان در توافق هسته‌ای و به‌ علاوه تحریم‌های سخت دولت ترامپ، خواهان خروج از معاهده منع اشاعه هسته‌ای یا ان‌پی‌تی هستند. بعیدی‌نژاد در ادامه درباره فشارهای داخلی برای خروج از معاهده منع اشاعه هسته‌ای گفت این پیمان در موعد بررسی سالانه آن در سال آینده، در خطر کامل قرار خواهد گرفت: «در برخی محافل و در میان بعضی شخصیت‌ها در ایران، این دیدگاه وجود دارد که در‌حال‌حاضر ما از عضویت در ان‌پی‌تی هیچ سودی نمی‌بریم». بعیدی‌نژاد ادامه داد: «این سیاست دولت نیست. رئیس‌جمهور روحانی و دولت ایران همه تلاش خودشان را به کار می‌برند تا مردم، تمام مردم و شخصیت‌های مهم را متقاعد کنند که خروج ایران از ان‌پی‌تی به نفع ایران نیست». او البته کمی بعد در توییتر به توضیح این هشدارها پرداخت: «مطلبی که بنده در جلسه با رسانه‌های انگلیسی عرض کردم، این بود: شکست برجام طبعا این تفکر را که ایران به‌ دلیل عدم بهره‌مندی از حقوق خود در زمینه فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای باید از ان‌پی‌تی خارج شود، تقویت خواهد کرد؛ هرچند جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی چنین گزینه‌ای را به نفع منافع کشور نمی‌داند».
پس از انتشار صحبت‌های بعیدی‌نژاد، سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری خود دراین‌باره توضیح داد: «آقای بعیدی‌نژاد روز گذشته توضیحاتی را درباره صحبت‌های خود ارائه کردند و گفتند که سخنان مطرح‌شده به این معنا نیست که ایران چنین تصمیمی را اتخاذ کرده یا به این سمت می‌رود بلکه همان‌طورکه ایشان اشاره کردند، آقای بعیدی‌نژاد طیفی از نظرات مختلف کشور را مطرح کرده بودند. فعلا جمهوری اسلامی ایران تصمیمی برای خروج از NPT ندارد و گام‌های ایران برای کاهش تعهدات برجامی‌اش حساب‌شده است. ایران سناریوهای مختلفی را طراحی کرده و بر اساس مقتضیات زمان و اقدامات طرف مقابل، اقدامات موردنظر خود را عملیاتی می‌کند و باید به آینده فرصت داد و دید که اوضاع به چه سمتی می‌رود».
بااین‌حال، صحبت‌های سفیر ایران در سایه صحبت‌های معاون سیاسی وزارت خارجه نیز قابل‌تحلیل است. سیدعباس عراقچی که برای شرکت در کنفرانس عدم اشاعه هسته‌ای به مسکو رفته بود، در نشستی خبری در پاسخ به پرسش دیگری مبنی‌بر استفاده طرف‌های اروپایی برجام از مکانیسم ماشه، تصریح کرد: «مکانیسم ماشه خط قرمز ایران است. اگر پاداش ایران پس از این‌همه مشارکت، مذاکره و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بازگشت به فصل هفتم منشور سازمان ملل است، معنای آن این است که دکترین هسته‌ای ما اشتباه بوده است و ما باید سیاست و دکترین هسته‌ای خود را مورد بازنگری قرار دهیم».
خطاهای اعلام‌نشده بازرسان آژانس
نکته مهم دیگر در صحبت‌های سعیدی، روایت او درباره ماجرای اخیر ممانعت از فعالیت یکی از بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. معاون سابق سازمان انرژی اتمی در‌این‌باره می‌گوید این اولین بار نیست که ایران متوجه «خطاها» از سوی بازرسان شده ‌است، فقط پیش‌تر این اتفاق رسانه‌ای نمی‌شده: «یکی از مشکلاتی که ما از ابتدا با آژانس داشتیم، بحث پادمان این نهاد بوده که هر کشوری تلاش می‌کند کارشناسانی را در این بخش داشته باشد؛ چراکه ورود به این قسمت باعث می‌شود که اطلاعات هسته‌ای سایر کشورها را به دست بیاورند. متأسفانه در سال‌های گذشته هم ما شاهد بودیم که برخی کشورها تلاش می‌کردند از طریق این دپارتمان به اطلاعات هسته‌ای ما دست پیدا کنند و گاهی هم خطاهایی توسط این بازرسان انجام می‌شد که البته این دفعه رسانه‌ای شد اما دفعات قبل به دلیل مخالفت آژانس برخی موارد رسانه‌ای نشده است». او که به حساسیت ایران روی موضوع خرابکاری در تأسیسات هسته‌ای اشاره می‌کند، همچنین می‌گوید: «شما همین اقدام اخیری را که یکی از بازرسان آژانس انجام داده بود، ببینید که اقدام مشابهش در گذشته هم انجام شده بود؛ چراکه بازرسان آژانس اتباع کشورهای مختلف هستند که ما باید صلاحیت آنها را تأیید کنیم و با امضای ما آنها می‌توانند از تأسیسات ما بازرسی کنند و اگر هر رفتار غیرقانونی را مرتکب شوند، این حق ما است که در حقیقت روادید ورود آنها را لغو کنیم. طبیعتا ما هم در بحث ورود بازرسان آژانس و هم دسترسی بازرس‌ها به سایت‌های هسته‌ای می‌توانیم از حقوق خود استفاده کنیم».
پیش‌تر، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی آخرین خبرها درباره این ماجرا را داده بود: «در چند‌روز اخیر اتفاقاتی درباره یک بازرس رخ داد که مجبور شدیم او را به نطنز راه ندهیم و اعتبارنامه او را لغو کنیم. در هنگام ورود، آلارم هشدار داد که نشان از آغشته‌بودن به مواد یا همراه‌بودن مواد با وی بود. گزارش آن از طریق [کاظم] غریب‌آبادی [نماینده ایران در سازمان‌های بین‌المللی وین] ارائه شد و همه اعضای شورای حکام قانع شدند و فکر می‌کنیم ‌به‌غیر‌از آمریکا و رژیم صهیونیستی و چند کشور دیگر، همه قانع شدند و اعلام کرده‌ایم ‌‌اگر لازم شد، مدارک لازم و حتی فیلم آن را ارائه خواهیم کرد و اینکه حرفی که می‌زنیم، بر‌ اساس یک منطق است».