چاپ

ایران پرسمان - شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
تمرکز قدرت در دست «شی جینپینگ»، رئیس‌جمهور چین، تاکنون در هیچ رهبری در این کشور پس از مائو زدونگ سابقه نداشته و به همین دلیل، بسیاری در داخل و خارج چین تصور می‌کنند «شی» از نظر سیاسی کاملا غیرقابل‌دستیابی است. اما اپیدمی کروناویروس که در بدترین زمان ممکن رخ داد، نقاط ضعف حاکمیت شی را نمایان کرد. در چین معاصر، تغییر و تحولات سیاسی بدون تغییر حکومت یا دموکراسی مدل غربی روی می‌دهد. عجیب‌ترین نمونه چنین تغییراتی هم در سال 1978 و با «اصلاحات و گشایش» تحت حاکمیت «دنگ شیائوپنگ» رقم خورد. با اینکه دنگ انتخابات با حضور چند حزب را رد کرده بود، توانست مسیر حزب کمونیست چین و توزیع قدرت در این کشور را کاملا دگرگون کند.
اپیدمی کرونا‌ویروس که دسامبر 2019 از شهر «ووهان» آغاز شد، می‌تواند مانند اصلاحات دنگ به نقطه آغاز تحولاتی گسترده در چین تبدیل شود. آنچه تاکنون درباره شیوع کرونا‌‌ویروس در جهان شاهد بودیم، تنها بیانگر استرس و نگرانی از اتفاقی بزرگ بود و جهان باید آماده رویارویی با تبعات آن باشد.
به‌طور طبیعی، شیوع یک ویروس، حتی اگر بر اثر سوء‌مدیریت رخ داده باشد، نمی‌تواند شکافی در حکومت چین ایجاد کند. در حدود چهار دهه اخیر، حزب کمونیست چین بحران‌های زیادی را از سر گذرانده است؛ تراژدی میدان «تیان‌آن‌من» در سال 1989، شیوع ویروس سارس در سال‌های 2002 و 2003 و نیز بحران مالی جهان در سال 2008، شاخص‌ترین چالش‌هایی بوده‌اند که حکومت چین به سلامت از آنها عبور کرد. در تمام این سال‌ها، منتقدانی بودند که از مرگ زودهنگام حزب کمونیست چین سخن می‌راندند؛ اما این اتفاق هنوز رخ نداده است.
قبل از روی کار آمدن «شی جینپینگ»، شیوه حکمرانی در چین «تطبیقی و غیر‌متمرکز» بود یا به بیان دیگر، «مدیریت بداهه»؛ اما از آن زمان تاکنون، هم جامعه مدنی و هم روزنامه‌نگاری منطبق بر شبکه‌های اجتماعی رشدی سریع داشته‌اند. به همین دلیل، شرایط امروز با سال 2012 که شی به قدرت رسید، تفاوت بسیار زیادی کرده است. شی از زمان آغاز حکومت خود، محدودیت‌های سیاسی را در داخل به‌شدت گسترش داد و در خارج از چین نیز برای جا‌گرفتن در میان قدرت‌های جهانی، به ماجراجویی پرداخت. این سیاست‌ها علاوه بر ایجاد دلسردی میان سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در چین، نگرانی قدرت‌های غربی را هم در پی داشت و باعث افزایش تنش میان پکن و واشنگتن شد. تمام این تحولات در نهایت کاهش رشد اقتصادی چین را رقم زد.شیوع کرونا‌ویروس، منبعی دیگر از نگرانی و عدم اطمینان به چالش‌های رو به افزایش حکومت چین افزود. با گسترش این ویروس، بازگشایی کسب‌و‌کارهای بزرگ و کوچک پس از پایان تعطیلات سال نوی چینی با موانعی جدی روبه‌رو شد و تبعات تعطیلی این کسب‌و‌کارها به مرور نمایان خواهد شد. کارگرانی که شغل خود را از دست می‌دهند و افزایش نرخ تورم از‌جمله اتفاقاتی است که رهبران پکن به‌زودی باید با آن روبه‌رو شوند. چالش ویروس کرونا در حالی رخ داده که رهبران چین در حال مذاکره با ایالات متحده برای دستیابی به توافقی تجاری و پایان‌‌دادن به جنگ تجاری دو کشور بودند. این جنگ در ماه‌های اخیر اثرات منفی درخور ملاحظه‌ای بر اقتصاد چین داشته و اکنون ویروس کرونا هم دردسر بزرگ دیگری برای پکن ایجاد کرده است.
کوین راد، نخست‌وزیر سابق استرالیا که در‌حال‌حاضر ریاست «جامعه آسیا» را در اختیار دارد، معتقد است «چین از بحران کرونا هم گذر خواهد کرد و تغییری هم در شیوه حکمرانی حزب کمونیست این کشور ایجاد نخواهد شد»؛ اما این پیش‌بینی بسیار خوش‌بینانه است و نشانه‌های شکاف در سطوح بالای حزب کمونیست نمایان شده است.
برای مثال، در روزهای اوج خشم عمومی در برابر پنهان‌کاری اولیه حکومت چین درباره شیوع ویروس کرونا، شی جینپینگ برای مدتی طولانی در انظار عمومی ظاهر نشد. هیچ خبری از رئیس‌جمهور چین پس از دیدارش با رئیس سازمان بهداشت جهانی در 28 ژانویه، تا زمان ملاقاتش با نخست‌وزیر کامبوج در پنجم فوریه منتشر نشد. چنین چیزی برای فردی که به‌طور معمول هر روز تیتر یک رسانه‌های چین است، امری غیر‌معمول به شمار می‌آید. غیبت مشکوک شی، این گمانه را میان برخی ناظران تحولات چین ایجاد کرد که احتمالا پایه‌های قدرت شی لرزان شده است.
اگر چنین اتفاقی غیرقابل‌تصور به نظر برسد، کافی است نگاهی به تحولات پیش‌بینی‌ناپذیر سال‌های گذشته بیندازیم. کمتر کسی تصور می‌کرد یک غول املاک و مستغلات در آمریکا، پس از ورود به کاخ سفید بتواند توان اقتصادی چین را به چالش بکشد یا اینکه چین جای ایالات متحده را به‌عنوان قهرمان جهانی‌سازی سرمایه‌داری بگیرد. عدم اطمینان و تردید‌هایی هم که امروز وجود دارد، می‌تواند زمینه‌ساز تحولات عمیق سیاسی در آینده شود.
درحال‌حاضر سه سناریو برای چین مطرح است؛ بدبینانه‌ترین آنها سقوط رژیم است. البته حکمرانان چین نباید چندان نگران این سناریو باشند؛ چراکه تاریخ به ما نشان داده است سقوط ناگهانی یک رژیم دیکتاتوری، الزاما به دموکراسی نمی‌انجامد. در بسیاری از موارد ازجمله در عراق پس از سقوط صدام و لیبی پس از فروپاشی حکومت قذافی، چنین اتفاقی به جنگ و آشوب داخلی منجر شده است؛ اما اگر در چین هم آشوب و جنگ داخلی رخ دهد، تبعات آن تمام جهان را درگیر خواهد کرد.سناریوی دوم، تغییرات گسترده در سطوح بالای قدرت در حزب کمونیست است که با توجه به قصور و کوتاهی‌های حکومت شی در مقابله با کروناویروس، نمی‌‌توان آن را امری بسیار بعید دانست. سناریوی سوم نیز کاسته‌شدن از قدرت بی‌حد‌و‌حصر شی و سهیم‌شدن دیگر سیاست‌مداران و رقبا در قدرت حاکم در چین است.
* Project Syndicate