چاپ

ایران پرسمان - شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.
حمید کریم‌نیا، دیپلمات/ ویروس کرونا در آخرین ماه‌های سال 98 تحولات وسیعی را در سطح جهان ایجاد کرد که شاید موجب پدید‌آمدن دوران تازه‌ای در روابط اجتماعی و انسانی باشیم، زیرا در حد مرزها و کشور خاصی نیست.
«توماس اسپریگنز» نویسنده معروف در کتاب فهم نظریه‌های سیاسی، شکل‌گیری و تکوین نظرات فیلسوفان از افلاطون تا توماس هابز را ناشی از تحولات و بحران‌های عصر خود می‌داند. این به آن معنی است که تحول در درک مفاهیم یعنی تغییرات زیربنایی بسیاری از زیرساخت‌های فکری و عملی بشر در درک چیزهایی است که تاکنون در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بنا نهاده شده است. ما باید بحران شیوع کرونا را در دور تازه شکل‌گیری این روابط انسانی در جامعه‌های مختلف مؤثر بدانیم، تأثیری فراتر از چیزهای دیگر؛ تأثیر از گفتمان جاری در حوزه امنیتی تا علمی و از توهم توطئه یا پارانویا که امروزه بسیار شایع است تا ترور یا جنگ بیولوژیک و مباحث اقتصادی و اعتقادی در میان ادیان مختلف در جهان اسلام و مسیحیت و... همگی نشان از اهمیت این واقعیت‌ها دارد.*
در هر صورت این ویروس مرموز سؤالات زیادی برای زندگی بشر مطرح کرد و نگرانی‌هایی را برای جهانیان به صورت سؤالات متعددی به وجود آورد. هنوز بسیاری پی به ابعاد و پیامدهای آن نبرده‌اند و حتی گسترش آن را شاید تا چند هفته قبل جدی نمی‌گرفتند. گسترش سریع ویروس موجب بحران‌های مختلف شده و همه اینها واکنش‌ها و آثار متفاوتی در صحنه‌های اقتصادی و اجتماعی و روابط میان کشورها به بار آورده است.
در حوزه اقتصادی و عدالت اجتماعی «اسلاوی ژیژاک» فیلسوف پسامارکسیست چون موضوع عدالت مطرح بوده و اینکه این ویروس توانسته فاصله فقیر و غنی را به‌طور چشمگیری کم کند، آن را آزاد و دموکراتیک می‌داند. در مقابل بحثی که گسترش ویروس در چین آن را تهدید جدی برای شکست کمونیسم چینی می‌داند، او برعکس معتقد است که این پدیده منجر به انفجاری در جهان کاپیتالیسم و احیاگر کمونیسم خواهد شد.
در حوزه اجتماعی و مذهبی نیز وضعیت به شدت سیال و بحث‌برانگیز است. سکولارها این را فرصتی دانسته‌اند تا اعتقادات مذهبی را زیر سئوال ببرند و می‌گویند ویروس کافر و مؤمن نمی‌شناسد. به اعتقاد آنان وقتی کرونا در کانون کلیسا یعنی واتیکان بیشترین آمار ابتلا و مرگ‌ومیر را دارد، دیگر چه جای بحث برای دعا و مذهب است. بحث میان مذهبیون و سکولارها در تمام کشورها وجود دارد. به نوشته نیویورک‌تایمز از «کلیسای شینچوخی» در کره جنوبی تا واتیکان و مردم شمال ایتالیا که در این روزها به علت ممنوعیت خروج از خانه در کلیسای خانگی مراسم دارند و در ایران و دیگر کشورهای اسلامی هم همین نگرش‌ها و بحث‌ها به شدت ادامه دارد. اما در روزهای اخیر بسیاری از طرفداران تندروی مذهبی تا حدودی از مواضع خود به اجبار یا اختیار کوتاه آمده‌اند. اما هنوز هستند علمای مذهبی و طرفداران سخت‌گیری که به برخی تصمیمات دولت مبنی بر بستن مکان‌های عمومی مذهبی واکنش‌های منفی نشان می‌دهند. چالش‌های نژادی و نژادپرستی و روح نئونازیستی که برخی کشورهای اروپایی را در این رابطه درگیر کرده یا تغییر اصلاحی در نگرش گروه‌های تندروی مذهبی اسلامی نظیر داعش و طالبان نمونه‌هایی از این تغییرات منفی و مثبت اجتماعی و فرهنگی است.
اما در جنگ تبلیغاتی و سیاسی موضوع بیشتر حساس شده و کشورها سعی دارند از این بحران به عنوان فرصتی برای استفاده تبلیغی برای جهت‌دهی افکار عمومی مردم جهان به سمت رویکردهای سیاسی خود بهره‌برداری کنند. طرح اتهام‌زنی کشورهای مختلف به انتشار عمدی توسط رقبای سیاسی خود از جمله شگرد‌های سیاسی- تبلیغی است که از این سو و آن سو شنیده می‌شود. ابتدا چین به عنوان کانون اصلی این ویروس مرگ‌بار برای خلاصی‌یافتن از موج اتهامات جهانی دست به ساخت سناریویی مبنی بر انتشار ویروس کرونا توسط سازمان سی‌آی‌ای آمریکا زد و این اقدام آمریکا را محکوم کرد. این شایعه به سرعت در برخی کشورهای طرفدار نظریه‌های ضدآمریکایی منتشر شد. طبعا ایران نیز یکی از این کشورها بود و رسانه‌ها سعی داشتند آن را توطئه طراحی‌شده آمریکا برای دو کشور ایران و چین بدانند. اما با گسترش بی‌قاعده ویروس در اروپا و آمریکا این شایعه نقش‌ بر ‌آب شد.
در مقابل آمریکایی‌ها نیز همواره در کنار اخبار شیوع گسترده در شهر ووهان، چین را متهم به اخلال در جلوگیری از انتشار این ویروس کردند و با توجه به شیوع این بیماری از این کشور، طبعا بیشتر در افکار عمومی جا گرفت. اتفاقا روسیه نیز در این ماجرا بی‌نصیب نبود و تبلیغات روسی نیز آمریکایی‌ها را متهم به ساخت این ویروس کرد. در زمانی که اروپا آماج حمله این ویروس قرار گرفت، اتحادیه اروپا نیز روسیه را متهم کرد که با انتشار اطلاعات غلط و گمراه‌کننده درباره ضعف خدمات پزشکی در کشورهای غربی، به بحران اجتماعی در این کشورها دامن می‌زند. در کنار اتهامات تبلیغاتی کشورها، خبرهای تبلیغاتی برای کشف واکسن ویروس توسط روسیه، چین، ایران، آمریکا، کانادا، ایتالیا و استرالیا منتشر شد. در مدل‌های مبارزه با شیوع کرونا و روش کنترل آن در شهرها نیز بحث دیگری در ابعاد کشوری مطرح است. بسیاری چین را الگوی موفق دانسته و برخی معتقدند این الگو نمی‌تواند در همه جا اجرا شود و مدل سرکوب سخت در همه جا جواب نمی‌دهد. در آمریکا مردم نمی‌توانند به زور و اجبار پلیس در خانه باقی بمانند و در ایران نیز بخشی از مردم نتوانسته‌اند به این باور جدی برسند که خطر در کمین است. در این رابطه مدل رفتاری دو جامعه ایرانی و آمریکایی به نوشته روزنامه‌های آمریکایی به هم شباهت دارد اما وال‌استریت‌ژورنال به الگوی کنترل چینی اشاره کرده و آورده است که مبارزه مدل چینی نشان داد این کشور قدرتمندترین حزب حاکم در قدرتمندترین نظام سیاسی جهان برای مقابله با یک بحران انسانی را دارد. در مجموع هرچه باشد این ویروس به بزرگ‌ترین موضوع روز اغلب کشورهای جهان تبدیل شده و همه را به یک چالش مشترک کشانده است، به طوری که سایر موضوعات ذیل این رخداد خطرناک برای تمامی بشریت قرار دارد. هیچ بحثی در این نیست که در صورت عدم توانایی کشورها در کنترل کامل این ویروس، به یک بحران فراگیر در زیرمجموعه رویکردهای نظری و اجتماعی قرار بگیرد. آیا این باعث ایجاد تحول در روابط جاری انسانی در حوزه‌های یادشده فرهنگی و فکری و روابط میان کشورها به سمت همیاری بیشتر خواهد شد یا منجر به حوادث و درگیری می‌شود. باید بیشتر در این باره مطالعه شود.
* نقل قول از مقاله ویروس سکولار