چاپ

ایران پرسمان - زمین‌ لرزه رودبار و منجیل پنج شنبه 31 خردادماه سال 1369 ساعت 30 دقیقه بامداد در نزدیکی شهر رودبار و روستاهای تابعه در استان گیلان و شمال شرق استان زنجان اتفاق افتاد. زلزله وسعت 600 هزار کیلومترمربعی شمال ایران از آذربایجان شرقی گرفته تا تهران را به لرزه درآورد و در استان‌های زنجان، آذربایجان‌شرقی، تهران، مرکزی، مازندران، سمنان، همدان، قزوین و کردستان احساس شد.

هرچند به دلیل نبود تجهیزات کافی در آن زمان امکان خطا در تخمین عمق زمین لرزه وجود داشته اما کانون زلزله در عمق 19 کیلومتری زمین اعلام شد. زلزله تا شعاع 100 کیلومتری از مرکز رخ داد، موجب خسارات جانی و مالی فراوان شد و حدود 37 هزار نفر را به کام مرگ فرستاد. بیش از 200 هزار واحد مسکونی تخریب و خسارات عمده‌ای به تأسیسات و اماکن عمومی وارد شد. حدود 500 هزار تن نیز بی‌خانمان شدند. شدت خسارات به حدی بود که زلزله در لیست 10 زلزله مرگبار جهان در صدسال گذشته قرار گرفت.
چند ساعت پس از وقوع زمین لرزه اصلی، چندین پس‌لرزه به وقوع پیوست که بزرگی موج لرزه‌ای آن‌ها بیش از 5 بود. بزرگترین پس‌لرزه حدود 12 ساعت پس از وقوع زمین‌لرزه اصلی اتفاق افتاد، که بزرگی آن Mb=6 گزارش شد. پس از نصب شبکه لرزه‌نگاری صحرایی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، در محل حادثه، روزانه حدود چند صد پس‌لرزه ثبت ‌شد. عمق اکثر این پس‌لرزه‌ها بین 10 تا 20 کیلومتر متغیر گزارش شده‌ و برخی از آن ها بیش از 5 ریشتر قدرت داشت.
زلزله بی سابقه
زمین‌لرزه منجیل و رودبار به لحاظ وسعت و شدت از زلزله‌های بی‌سابقه این منطقه در سده اخیر بود. در گزارش های به جای مانده از این زمین لرزه، آمده است که در شهر منجیل اکثر ساختمان‌ها ویران شدند و صدها کشته برجای ماند. سد منجیل در جریان زمین‌لرزه به شدت آسیب دید. در تونل‌های محور منجیل ـ رودبار شکستگی‌های بزرگ به وجود آمد و مبادی ورودی تونل‌ها به علت ریزش کوه تخریب شدند.
شهر رودبار در مقایسه با شهر منجیل از شدت تخریب کمتری برخوردار بود، اما به اکثر ساختمان‌ها آسیب شدید وارد آمد. در کیلومتر 25 جاده رشت-رودبار، جاده در اثر ریزش سنگ‌های عظیم مسدود شد. شدت زمین‌لرزه در ناحیه رودبار-منجیل حدود 9 درجه در مقیاس مرکالی تخمین زده شده‌ است.
آمارهای جمعیت هلال احمر نشان می دهد بر اثر این زمین لرزه، 29 هزار و 772 نفر از اهالی گیلان جان خود را از دست دادند، 39 هزار و 678 نفر مصدوم شدند و 10 شهر و هزار و 871 روستای استان هم آسیب دید. 35 هزار خانه، 170 مرکز درمانی و سه هزار و 847 مرکز صنعتی و تجاری هم ویران شد. زنجان هم تلفات بالایی داشت؛ 9 هزار و 740 کشته، 20 هزار و 423 مصدوم، 883 روستای آسیب دیده، 14 هزار و 370 واحد مسکونی ویران، 542 مرکز صنعتی و تجاری تخریب شده و 16 مرکز درمانی از بین رفت.
خطا در اعلام کانون زلزله
هر چند در زمان رخداد زلزله بسیاری از مردم سرگرم تماشای مسابقات فوتبال جام جهانی 1990 ایتالیا بودند و توانستند به‌هنگام وقوع فاجعه بگریزند، زیر آوار نمانند و از حادثه جان سالم به در ببرند اما خسارت و تلفات به شدت بالا بود. علت بالا بودن خسارات جانی در زلزله منجیل خطا در اعلام کانون زلزله بود. چراکه در آن زمان به دلیل محدود بودن ایستگاه‌های لرزه‌نگاری، کانون زلزله منطقه دیلمان در استان گیلان اعلام شد و از این رو زمان طلایی برای امدادرسانی به مناطقی که خسارات جدی دیده بودند، از دست رفت. (زمان طلایی برای نجات آسیب دیدگان در زلزله 24 تا 72 ساعت است.) به دلیل آسیب دیدن راه‌های مواصلاتی و مسدود شدن برخی تونل‌ها، عملیات امدادرسانی به این مناطق با تأخیر آغاز شد که این عامل هم باعث بالا رفتن آمار تلفات شد.
تلفات سنگین و عمق حادثه باعث شده بود سایر کشورهای دنیا نیز در امدادرسانی شرکت کنند؛ 56 کشور در عملیات ها حضور داشتند و مجموعا 8500 تن کمک های امدادی، اقلام دارویی و مواد غذایی بین زلزله زده ها توزیع کردند. همچنین 960 پزشک، پرستار، متخصص و امدادگر به ارائه خدمات درمانی پرداختند. کمک های غیرنقدی خارجی شامل دارو تا تجهیزات سنگین خاکبرداری بود.
چرا زلزله رخ داد؟
آنگونه که مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله سال گذشته در یادداشتی در خبرگزاری ایسنا نوشته است، فرضیه محققان زلزله‌شناس درباره زلزله 7.3 سال 1369 منجیل به احتمال بازگشت زمین‌لرزه‌ای در همان منطقه با بزرگای مشابه نسبت داده شده است.
زارع با اشاره به زلزله‌های تاریخی رودبار، نوشته است: «تپه مارلیک، در منطقه رحمت‌آباد رودبار در استان گیلان واقع شده است. این تپه بقایای یکی از قبرستان‌های سلطنتی گذشته ایران را که حدود اواخر هزاره دوم تا اوایل هزاره اول پیش از میلاد در این نواحی حکومت می‌کردند، در بر دارد. تپه مارلیک یکی از تپه‌های پنج‌گانه‌ای است که در دره "گوهر رود" قرار دارد. این تپه در سال‌های 1340 و 1341 به وسیله هیأت حفاری مشترک اداره کل باستان‌شناسی و دانشگاه تهران مورد حفاری قرار گرفت. آثار باستانی این تپه در ضمن یک بررسی علمی که در نواحی منطقه رحمت‌آباد رودبار انجام می‌شد، بررسی و پس از آگاهی از اهمیت آثار مدفون در دل این تپه عملیات حفاری در آن شروع شد. تپه مارلیک شامل یک تپه طبیعی سنگی است. در بالای آن و سطح تپه منطقه‌ای حدود 135 متر طول و 80 متر عرض دارد. در این منطقه تعداد 53 آرامگاه ساخته‌شده از سنگ و ملات گل در یک لایه باستانی قرار گرفته بود و به نظر می‌رسد که اقوام مارلیک یکی از گروه‌های اولیه هند و ایرانی بودند که بعدها در مدارک تاریخی از آنها به نام "ماردها" یا "اماردها" ذکری آمده است.این اقوام به نظر می‌رسد در نیمه دوم هزاره دوم پیش از میلاد مسیح به ارتفاعات دامنه‌های شمالی البرز در حوزه جنوبی دریای کاسپین وارد شده و در مناطق کوهستانی مستقر شدند. این اقوام حکومت مقتدر و پیشرفته‌ای را از نظر هنر و صنایع تشکیل داده و از تپه مارلیک به عنوان محل آرامگاه سلاطین خود، از قرن چهاردهم تا قرن دهم پیش از میلاد استفاده کردند. زنده‌یاد استاد دکتر عزت الله نگهبان نابودی تمدن مارلیک را به رخداد زمین‌لرزه‌ای در ابتدای هزاره اول قبل از میلاد (حدود ٣٠٠٠ سال قبل) نسبت داده است. از این رو می‌توان رخداد زلزله ٣١ خرداد ٦٩ منجیل، با بزرگای٧.٣ را به احتمال به بازگشت زمین‌لرزه‌ای در همان منطقه با بزرگای مشابه نسبت داد.»
زلزله تنها منجر به خسارت و تلفات نشد
زلزله منجیل تنها خسارت و تلفات به جای نگذاشت. این زلزله چنان تأثیرگذار بود که منجر به تشکیل ستاد مدیریت بحران در وزارت کشور شد. در اثر این زلزله، سازمان نظام مهندسی تأسیس شد، آیین‌نامه‌های ساخت و ساز مقاوم در کشور تدوین شد و مراکز پژوهشی مرتبط با زلزله بسط و توسعه یافتند. تشکیل نخستین مراکز تحقیقاتی و پژوهشی مرتبط با زلزله، تدوین آئین‌نامه‌ها و مقررات ملی ساختمان هم از دیگر اتفاقاتی بود که در نتیجه آن اتفاق افتاد. رخداد زمین‌لرزه همچنین سبب شد که با کمک بانک جهانی شبکه شتاب‌نگاری مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن تجهیز و توسعه پیدا کند. همچنین در شهر رازمیان الموت غربی تمامی ساختمان ها نوسازی و بافت روستایی به شهر تبدیل شد.