چاپ

ایران پرسمان -
10 کتاب خواندنی درباره کودتا علیه دکتر مصدق
٤٨
٠
ایرنا / غلامرضا ظریفیان استاد تاریخ دانشگاه تهران هفت کتاب درباره واقعه 28 مرداد 1332 معرفی می‌کند. کتاب‌هایی که از جانب این استاد دانشگاه معرفی می‌شود در موضوعات متنوعی انتخاب شده و به ابعاد مختلف این واقعه می‌پردازند. ظریفیان با معرفی این کتاب‌ها بر نقش آمریکا و انگلستان در واقعه 28 مرداد تاکید دارد. آثاری که توسط این استاد تاریخ معرفی شده‌اند و حاوی اسناد دست اول و روایاتی مستقیم از این رویداد مهم و پربحث تاریخی هستند. در ادامه توضیحی کوتاه درباره این آثار آمده است:

1. «ایران بین دو کودتا» نوشته داریوش رحمانیان استاد تاریخ دانشگاه تهران است. این کتاب جزو آثار شناخته شده مربوط به حوادث 28 مرداد است. ظریفیان معتقد است نویسنده این کتاب با تسلط بر بر اسناد و توانمندی بالا در تبیین و تحلیل اثری ارزشمند را تالیف کرده و در این کتاب حوادث مرداد با جستجو و واکاوی اسناد ریشه‌یابی شده است. این کتاب تحولات سیاسی و اجتماعی کودتای 3 اسفند 1299 و بر سرکار آمدن رضاشاه تا جنبش ملی شدن نفت و کودتای 28 مرداد 1332 را مورد بحث قرار داده است. در این کتاب موضوعاتی نظیر چرایی و چگونگی وقوع کودتای اسفند 1299 و نتایج آن تا پادشاهی رضاخان و استقرار سلطنت پهلوی و همینطور اقدامات و برنامه‌های نوسازی دوره سلطنت رضاشاه و تحولات فکری مورد توجه قرار گرفته است. داریوش رحمانیان در کتاب خود نسبت به مناسبات سیاسی ایران با دول خارجی در دوره رضاشاه و حوادث جنگ جهانی دوم توجه نشان می‌دهد.
همینطور بحران آذربایجان و کردستان و مسئله نفت شمال، چگونگی پیدایش جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران تا سقوط دولت محمد مصدق از جمله مباحث مورد بحث در کتاب «ایران بین دو کودتا» است. گفتنی است با توجه به تالیف کتاب برای دانشجویان، نویسنده ضمن طرح دیدگاه‌ها، منابع و مطالعات مهم را نیز به خواننده معرفی می‌کند.

2. «کودتا (28 مرداد سازمان سیا و ریشه های روابط ایران و آمریکا در عصر مدرن) » تالیف یرواند ابراهامیان و ترجمه محمدابراهیم فتاحی کتابی خواندنی و مفید در موضوع کودتا است. بنابر گفته غلامرضا ظریفیان این کتاب اثری توصیفی و تحلیلی است. مذاکرات ایران-انگلیس و ملی شدن صنعت نفت از مباحث برجسته و ارزشمند این اثر است. در «کودتا» این باور مورد نقد قرار گرفته که، نحوه مدیریت محمد مصدق عامل کودتا بوده است. یرواند آبراهامیان به خوبی نشان می‌دهد ریشه‌های کودتا به مخالفت آمریکا و انگلیس با گسترش منابع نفتی ایران باز می‌گردد.

3. «مصدق و کودتا» نوشته مارک گازیوروسکی و مالکوم برن توسط علی مرشدی زاده ترجمه شده است. در این کتاب اسناد دست اول و ارزشمندی منتشر شده است. این کتاب حاوی مدارک آرشیوی شوروی است. این کتاب حاوی مصاحبه با ماموران اطلاعاتی آمریکا است که اطلاعات تازه و مفیدی را در اختیار علاقمندان و پژوهشگران قرار می‌دهد. از مارک گازیوروسکی، کتاب‌های سیاست و حکومت در خاورمیانه و شمال افریقا، نه شرقی - نه غربی: بررسی روابط ایران با اتحاد شوروی و ایالات متحده آمریکا(میزان)، نیز منشتر شده است.

4. «بحران دموکراسی در ایران 1332- 1320 » تالیف فخرالدین عظیمی است؛ این کتاب وقایع 1320 تا 1332 را بررسی کرده و به سراغ ریشه ها و ساخت‌های سیاسی و اجتماعی موثر بر این رویدادها رفته است؛ فخرالدین عظیمی در این اثر به واکاوی مباحث ریشه‌ای پرداخته است. پژوهشگر این کتاب در جستجوی پاسخ این سوال است که «چرا دمکراسی در ایران لرزان است؟». سال‌های 1320 تا 1332، از اداور پرتلاطم تاریخ معاصر ایران است. دورانی که با اشغال ایران به وسیله قوای روس و انگلیس و پس از آن آمریکا آغاز و در نهایت با کودتای 28 مرداد جای خود را به ثباتی مبتنی بر سرکوب نظامی داد. در میانه این دوران نیز اتفاقات ریز و درشتی رخ داد. از ترورهای سیاسی متعدد تا جریان جدایی‌طلبی در آذربایجان و سپس سرکوب این جریان، از قدرت‌گیری حزب توده تا انحلال این حزب، از فشار شوروی برای واگذاری نفت شمال ایران به این کشور تا فشار مصدق و جبهه ملی برای ملی شدن نفت جنوب.

5. «خواب آشفته نفت» مجموعه چهارجلدی محمدعلی موحد است که به طور مفصل و دقیق ماجراهای ملی شدن صنعت نفت و کودتای مرداد را مورد بررسی قرار داده است. اهمیت خواب آشفته نفت در شخصیت و سابقه پژوهشگر و مولف آن، یعنی محمدعلی موحد است. ظریفیان در همین رابطه می‌گوید، موحد شخصیتی حقوقی است و نقش مهمی در قراردادهای نفتی آن زمان داشته است چرا که او عضو روزنامه شرکت نفت بود. این کتاب سیر مباحث حقوقی نفت را در چهار جلد گردآوری کرده است و ذیل موضوعات خود کودتا را مورد توجه قرار می‌دهد. در این کتاب شرح و توصیف‌های موحد از آن جهت خواندنی است که نویسنده در جریان امور حضور داشته و بنابراین روایات او از وقایع دست اول و مستقیم است.

6. «مصدق دولت ملی و کودتا» کتابی حاوی گفتگوهایی خواندنی و مقالات مفید درباره وقایع مرداد 1332 است. این مجموعه زیر نظر عزت‌الله سحابی گردآوری شده که شخصیت سیاسی وی بر اهمیت کتاب می‌افزاید. عزت الله سحابی از آن جهت که خود شخصیتی فرهنگی و فعال سیاسی است، پیگیری نگاه وی در تدوین مقالات و تنظیم مصاحبه‌ها از جمله نقاط برجسته و متمایز این اثر است.
7. «جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای 28 مرداد 1332 » تالیف غلامحسین نجاتی است. کاری توصیفی و ارزشمند است که اسناد مختلف را بررسی کرده است. این کتاب حاوی عکس‌های متعددی از مصدق و رجال سیاسی ایرانی و خارجی آن دوران است.

مهدی غنی، روزنامه نگار و تاریخ پژوه نیز آثار متفاوتی را معرفی می‌کند. برای او سه اثر مهم در موضوع کودتای 28 مرداد را این آثار هستند. آثاری که بیشتر رنگ و بوی هواداران جبهه ملی را دارند. جریانی که در ماجرای 28 مرداد قربانی شد و ضربه سختی بر پیکره آرمان‌ها و امیدهای او وارد آمد.
1. مهدی غنی در درجه اول مجموعه دو جلدی «تاریخ سیاسی 25 ساله ایران» تالیف غلامرضا نجاتی را معرفی کرد. نجاتی در این کتاب دوران 25 ساله حکومت محمدرضا شاه را بررسی می‌کند که بخشی از آن نیز به دوران مصدق اختصاص پیدا می‌یابد. در این کتاب از 29 مرداد 1332 تا اسفند 1357 مورد بحث قرار می‌گیرد؛ به همین ترتیب کتاب دیگر غلامرضا نجاتی با عنوان «مصدق سال های مبارزه و مقاومت» نیز از آثار خواندنی مربوط به دوران محمد مصدق است که از سوی این روزنامه نگار پیشنهاد شده است.
2. «هفتاد سال پایداری» عنوان خاطرات حسین شاه حسینی از رویدادهای سال‌های 1320 تا 1360 است. شاه حسینی از فعالان سیاسی جبهه ملی بوده که در سال‌های پس از انقلاب دولت مهدی بازرگان نیز حضور داشته است. اهمیت این کتاب به دلیل نزدیکی نویسنده آن با جریان‌های ملی و مذهبی آن دوران است که در خلال بیان خاطرات اطلاعاتی دقیق و جزئی از تحولات بدست خوانندگان خود می‌دهد.

3.«نیروهای مذهبی بر بستر حرکت نهضت ملی» اثر علی رهنما است. این کتاب تصویری جامع از 1328 تا 28 مرداد 1332 عرضه می‌کند. تمرکز این پژوهش بر عملکرد و تحولات درونی نیروهای مذهبی مانند (آیت الله بروجردی، آیت الله کاشانی و نواب صفوی) و تاثیرشان بر نهضت ملی است.