چاپ

ایران پرسمان - جایزه نوبل؛ تلاقی سیاست و لیاقت با طعم تبعیض جنسیتی و غرب گرایی
٠
٠
دیجیاتو / بنیاد نوبل 5 جایزه را برای افرادی در نظر گرفت که «بیشترین خدمت را به بشریت کرده اند». این پنج جایزه در حوزه های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی (پزشکی)، ادبیات و صلح اهدا می شوند. در سال 1968 بانک مرکزی سوئد جایزه نوبل ششم را برای حوزه اقتصاد در نظر گرفت، که البته خانواده نوبل آن را به رسمیت نمی شناسند. پنج جایزه نوبل از سوی کشور سوئد به برندگان اهدا می شوند، به جز جایزه صلح نوبل که به اصرار آقای نوبل و به دلیل نامشخص، مسئولیتش بر عهده کشور نروژ قرار دارد.
چطور جایزه نوبل برنده شویم؟
هیچکس نمی تواند خودش را نامزد جایزه نوبل کند. هر سال هزاران پروفسور، اعضای آکادمی های بین المللی، برندگان قبلی نوبل و حتی سازمان های بین المللی، اعضای کمیته نوبل را به انتخاب نامزدهای مورد قبول خودشان ترغیب می کنند. معرفی نامزدها قبل از ماه سپتامبر آغاز شده و تا ژوئن سال بعد ادامه پیدا می کند.
لیزه مایتنر
تمایل عجیب بنیاد نوبل به رازداری، تضمین می کند که اسامی نامزدها تا 50 سال مخفی بماند. نامزد شدن برای دریافت جایزه نوبل هم هیچ تضمینی برای دریافت آن محسوب نمی شود. مثلاً می دانیم «لیزه مایتنر» فیزیکدان اتریشی که برای اولین بار شکافت هسته ای را توضیح داد، 48 بار نامزد نوبل فیزیک شد اما هیچگاه این جایزه را دریافت نکرد.
چه کارهایی جایزه می گیرند؟
دانشمندان معمولاً معماهای بزرگی را حل می کنند یا فناوری های جدیدی را توسعه می دهند. جوایز نوبل تاکنون به مواردی نظیر ابداع مدارات مجتمع، دستگاه MRI، میکروسکوپ، یا کشف ذرات زیراتمی، ویروس HIV، ساختار DNA و امواج گرانشی اختصاص یافته است.
البته شانس هم نقش مهمی در این زمینه ایفا می کند. مثلاً در سال 1965 «رابرت ویلسون» و «آرنو پنزیاس» فکر می کردند فضولات پرندگان باعث ایجاد اختلال در رادیوتلسکوپ آنها شده، اما بعد ریشه اصلی این مشکل را در انفجار بزرگ (بیگ بنگ) یافتند.
اقتصاد دانان معتقدند عملکرد گذشته تضمیمی برای کسب نتایج مثبت در آینده نیست. بنابراین شاید در آینده زنان بیشتری بتوانند جایزه نوبل اقتصاد را به خانه ببرند. این نوبل بیشتر به مردانی اهدا شده که جهان را به شکل ریاضی مدل سازی کرده اند، اگرچه هیچکدام از آنها نتوانستند زمین خوردن بسیاری از بانک های بزرگ جهان در سال 2008 و 2009 را پیش بینی کنند.
کمیته ادبیات نوبل معمولاً حاصل عمر نامزدها را بررسی می کنند تا ببینند آیا فرد مورد نظر چیز جدیدی به دنیا عرضه کرده یا خیر. ادبیات طنز به ندرت شایسته جایزه تشخیص داده می شود. «مو یان» نویسنده چینی با سبک «واقع گرایی وهم آلود» به نوبل رسید و «دوریس لسینگ» به خاطر بیان «تجربیات زنانه در قالب حماسی» به این مهم دست یافت. باب دیلن، خواننده و آهنگساز معروف آمریکایی و خالق آثار فاخری همچون «وول بخورید، مثل یک کاسه سوپ» نیز به خاطر «بیانات جدید شاعرانه» جایزه نوبل گرفت.
مارتین لوتر کینگ و همسرش
نوبل صلح را می توان سیاسی ترین بخش این جوایز دانست. گاهی اوقات سازمان های جهانی مثل «کمیته بین المللی صلیب سرخ»، «کارزار بین المللی برای نابودی سلاح های هسته ای»، «هیئت بین دولتی تغییر اقلیم» و اتحادیه اروپا این جایزه را دریافت کرده اند، اما افراد زیادی هم به خاطر اهداف صلح جویانه به این جایزه رسیده اند: دکتر مارتین لوتر کینگ، رهبر جنبش حقوق مدنی؛ اسقف اعظم دزموند توتو، رهبر جنبش ضد آپارتاید آفریقای جنوبی؛ و ملاله یوسف زی، فعال حقوق بشر و حقوق کودکان.
جایزه نوبل چقدر است؟
امسال برنده جایزه نوبل مبلغ 9 میلیون کرون سوئد معادل 900 هزار دلار آمریکا را دریافت می کند؛ اما معمولاً جایزه بین دو یا سه نفر تقسیم می شود و شاید رقم نهایی از 250 هزار دلار هم کمتر باشد.
البته گاهی اوقات مدال طلای نوبل ارزش بیشتری پیدا می کند. برای اولین بار در سال 2014، جیمز واتسون مدال نوبل خود را به حراج گذاشت. این مدال توسط «آلیشر عثمانف» ثروتمندترین فرد روسیه به مبلغ 4.1 میلیون دلار آمریکا خریداری شد. جالب اینکه عثمانف بعد از پرداخت مبلغ، مدال را دوباره به واتسون بازگرداند. سال گذشته نیز خانواده «فرانسیس کریک» مدال نوبل او را به مبلغ 2.27 میلیون دلار به فروش رساندند.