چاپ

ایران پرسمان - شرق / « آینده نفت در پرتو مکانیسم ماشه برجام » عنوان سرمقاله روزنامه شرق به قلم علیرضا سلطانی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
بیانیه چندی پیش سران سه کشور اروپایی در واکنش به گام پنجم ایران در موضوع تعهدات هسته‌ای برجام، فرایند ورود به سازوکار ماشه را آغاز کرد. بر اساس مواد 36 و 37 برجام، در صورت بروز اختلاف بر سر اجرای برجام یا شکایت یکی از امضاکنندگان برجام نسبت به عملکرد طرف مقابل، موضوع در قالب شکایت به کمیسیون مشترک برای رفع اختلاف یا جلب رضایت شاکی ارجاع داده می‌شود و کمیسیون مشترک بر مبنای سازوکار تعیین‌شده، موظف است حداکثر تا 35 روز نتیجه را اعلام کند. در صورت اصرار کشور شاکی به شکایت خود یا ناتوانی کمیسیون مشترک در رفع اختلاف، موضوع به شورای امنیت ارسال می‌شود و شورای امنیت سازمان ملل موظف است در مدت یک ماه قطع‌نامه‌ای مبنی بر تداوم لغو تحریم‌های شورای امنیت در موضوع هسته‌ای صادر کند. در صورت عدم صدور این قطع‌نامه به هر دلیل ازجمله وتوی یکی از اعضای دائم مانند آمریکا که تقریبا قطعی است، تحریم‌هایی که بر اساس قطع‌نامه 2231 لغو شده است، به صورت اتوماتیک فعال می‌شود. البته در ماده 37 برجام، قیدی وجود دارد مبنی بر اینکه شورای امنیت می‌تواند در قالب قطع‌نامه، تصمیم دیگری غیر از مورد تعیین‌شده نیز بگیرد که این نیازمند اجماع اعضای دائم شورای امنیت است. بنابراین بازگشت تحریم‌های شورای امنیت به فرض عدم صدور قطع‌نامه تداوم لغو تحریم‌ها، قطعی نیست و می‌توان در پایین‌ترین سطح انتظار داشت از درون مکانیسم ماشه، اتفاق دیگری مبنی بر دادن شانس دوباره به دیپلماسی و مذاکره برای حل تنش میان ایران و آمریکا روی دهد.
سؤال این است که با فرض فعال‌شدن مکانیسم ماشه و ورود دوباره شورای امنیت به موضوع برجام و عدم صدور قطع‌نامه تداوم لغو تحریم‌های شورای امنیت، وضعیت نفت و صادرات آن چه شرایطی را تجربه خواهد کرد؟
واقعیت این است که در صورت بروز چنین شرایطی، تمام تحریم‌های لغوشده در قالب برجام و قطع‌نامه 2231 به صورت خودکار دوباره علیه ایران فعال می‌شود. این شرایط ممکن است با واکنش‌های احتمالی ایران که خروج از ان‌پی‌تی و دیگر تعهدات بین‌المللی در حوزه هسته‌ای است، به صدور قطع‌نامه‌های دیگر در ماه‌های بعد منجر شود. در این شرایط و طبق منشور ملل متحد، همه کشورهای عضو سازمان ملل موظف به رعایت قطع‌نامه‌های صادر‌شده علیه ایران خواهند بود که به لحاظ روانی و سیاسی، فشار مضاعفی علیه ایران در عرصه بین‌المللی ایجاد می‌کند که کاملا مطلوب دولت آمریکاست. تحریم‌هایی که به صورت خودکار و سریع علیه ایران فعال می‌شوند، سه دسته‌اند: تحریم‌های مندرج در هفت قطع‌نامه شورای امنیت از 2006 تا 2010، تحریم‌های یک‌جانبه ایالات متحده آمریکا و تحریم‌های اتحادیه اروپایی.
تحریم‌های مبتنی بر قطع‌نامه‌های شورای امنیت عموما حوزه هسته‌ای و نظامی ایران را دربر می‌گیرند و در مواردی که حوزه‌های اقتصادی، تجاری و مالی را مرکز توجه قرار می‌دهند، عمدتا مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای و نظامی است. به این معنا که حوزه نفت و گاز به صورت مستقیم در شکل سرمایه‌گذاری، همکاری و مشارکت و صادرات را هدف قرار نمی‌دهد. اما با توجه به گستردگی تحریم‌های سیاسی، نظامی و هسته‌ای و مهم‌تر از آن شمولیت فصل هفتم منشور ملل متحد مبنی بر به‌خطر‌افتادن صلح و امنیت بین‌المللی، صنعت نفت و گاز ایران به‌عنوان مهم‌ترین بخش اقتصادی کشور به لحاظ منطقی دچار چالش می‌شود. هرچند اثرات این چالش با توجه به تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا از زمان خروج از برجام، عملا خنثی شده و در شرایط فعلی موضوعیت پیدا نمی‌کند.
دسته دوم تحریم‌ها، تحریم‌های آمریکاست. تحریم‌های آمریکا اگرچه با خروج این کشور عملا از یک سال و نیم پیش فعال شد، اما اتفاقی که می‌افتد این است که تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا که تا الان با مقاومت و بعضا مخالفت بسیاری از کشورها مواجه بود، از پشتوانه بین‌المللی برخوردار می‌شود و دولت ایالات متحده مصمم‌تر و جدی‌تر تحرکات تحریمی، فشارها و محدودیت‌های خود علیه صنعت نفت را دنبال می‌کند. به‌طور مشخص بخش درخور توجهی از تحریم‌های آمریکا بر صادرات نفت و فراورده‌های نفتی متمرکز شده که نسبت به تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا در دوره اوباما شدیدتر و سخت‌تر است. در دوره اوباما، ایران این امکان را داشت که بین 700 هزار تا یک میلیون بشکه به کشورهای مختلف نفت صادر کند، اما دولت ترامپ سیاست به‌صفر‌رساندن صادرات نفت ایران را دنبال می‌کند. دسته سوم تحریم‌ها، تحریم‌های اتحادیه اروپاست. اتحادیه اروپایی بر مبنای ماده 19 برجام، همه محدودیت‌ها و تحریم‌ها شامل واردات و حمل نفت، فراورده‌های نفتی، گاز و فراورده‌های پتروشیمی ایرانی (بند ح)، صادرات تجهیزات یا تکنولوژی کلیدی برای بخش‌های نفت، گاز و پتروشیمی (بند ط) و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های نفت و گاز و پتروشیمی (بند ی) را لغو کرد که در صورت فعال‌شدن مکانیسم ماشه و عدم صدور قطع‌نامه تداوم لغو تحریم‌ها، عملا این تحریم‌ها دوباره فعال می‌شود؛ هرچند به لحاظ عملی با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های یک‌جانبه واشنگتن، کشورهای اروپایی هم به ناچار تعاملات و مناسبات نفتی خود با ایران اعم از واردات نفت و همچنین سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز را متوقف ‌کردند و در‌حال‌حاضر مراوده‌ای وجود ندارد. به‌طور‌کلی با فعال‌شدن مکانیسم ماشه و عدم صدور قطع‌نامه تداوم لغو تحریم‌های شورای امنیت، برجام به پایان راه می‌رسد؛ مگر اینکه در این اثنا و بر اساس ماده 37، شورای امنیت تدبیر دیگری که می‌تواند غیرمنتظره باشد، بیندیشد. اگرچه در این فضای کلی اقتصاد می‌تواند به لحاظ روانی آسیب‌پذیرتر شود، اما صنعت نفت و گاز در‌حال‌حاضر با شدیدترین تحریم‌ها و محدودیت‌ها به دلیل تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا مواجه است و فضای جدید به لحاظ عملیاتی به‌‌جز در حوزه صادرات فراورده‌های نفتی و پتروشیمی، نمی‌تواند شرایط سخت‌تری از وضعیت فعلی ایجاد کند.