۴گوشه دنیا/ اسکارا بری؛ روستای ۵۰۰۰ ساله نوسنگی در اسکاتلند

ایران پرسمان - بیتوته / اسکارا بری، روستای پیشاتاریخی 5180 ساله در جزایر اورکنی اسکاتلند که به پمپئی اسکاتلند معروف است، با خانه های سنگی مجهز به تخت، کمد و سیستم فاضلاب، نگاهی نادر به زندگی انسان های نوسنگی ارائه می دهد.
خانه های سنگی اسکارا بری؛ شاهکار پیشاتاریخی
اسکارا برِی، روستایی 5000 ساله در جزایر اورکنی اسکاتلند، یکی از کامل ترین سکونتگاه های عصر نوسنگی جهان است.این «پمپئی اسکاتلند» با خانه های سنگی مجهز به تخت، کمد و توالت، زندگی روزمره انسان های پیشاتاریخی را زنده می کند.
اسکارا برِی یکی از شگفت انگیزترین مکان های باستانی جهان، روستایی نوسنگی است که در ساحل غربی جزیره اصلی اورکنی (Mainland) در اسکاتلند واقع شده است. این سایت، که به عنوان «پمپئی اسکاتلند» شناخته می شود، به دلیل حفظ فوق العاده خود از دوران نوسنگی، نگاهی نادر به زندگی روزمره انسان های پیشاتاریخی ارائه می دهد. با قدمتی بیش از 5000 سال، اسکارا برِی قدیمی تر از استون هنج و اهرام جیزه است و بخشی از میراث جهانی یونسکو به شمار می رود. این روستا، که شامل ده خانه سنگی است، نه تنها نمادی از دستاوردهای مهندسی و اجتماعی مردمان نوسنگی است، بلکه شاهدی بر انعطاف پذیری جوامع اولیه در برابر شرایط سخت آب و هوایی اورکنی به حساب می آید.
کشف و کاوش ها: از طوفان تا کاوش های علمی
داستان اسکارا برِی با یک طوفان سهمگین در زمستان 1850 میلادی آغاز شد. این طوفان، که شن های تپه ای به نام «اسکارا» را جارو کرد، دیوارهای سنگی خانه های باستانی را آشکار ساخت. نام «اسکارا برِی» از واژه های نورس باستان «Skerrabra» یا «Styerrabra» به معنای «تپه سنگی» گرفته شده است. ساکنان محلی، که ابتدا فکر می کردند با ویرانه های یک شهر افسانه ای روبرو شده اند، بلافاصله به کاوش پرداختند. ویلیام گراهام وات، مالک محلی و علاقه مند به زمین شناسی، اولین کاوش های آماتور را آغاز کرد و تا سال 1868 چهار خانه را کشف نمود، اما به دلیل کمبود منابع، کار را رها کرد.
بازار

پس از آن، سایت تا سال 1913 ناشناخته ماند، اما در آن سال، گروهی از غارتگران با بیل و کلنگ به آن حمله کردند و مصنوعات بی شماری را دزدیدند. طوفان دیگری در 1924، که یکی از خانه ها را آسیب زد، توجه مقامات را جلب کرد و منجر به دخالت متخصصان شد. ویکتور گوردون چایلد، باستان شناس برجسته دانشگاه ادینبورگ، در سال 1927 کاوش های رسمی را آغاز کرد. او و تیمش، که شامل زنان باستان شناسی مانند مارگارت سیمپسون، مارگارت میچل، مری کندی و مارگارت کول (که در عکس های دهه 1920 به اشتباه به عنوان گردشگر شناسایی شده بودند) می شد، بخش عمده ای از سایت را کاوش کردند. کاوش های بعدی در 1972-73، لایه های مرطوب را آشکار ساخت و مصنوعاتی مانند طناب نوسنگی و دسته چوبی را حفظ کرد. در سال 2019، بازنگری عکس های چایلد نقش زنان در کاوش ها را برجسته کرد و به جنبه های جنسیتی باستان شناسی توجه کرد.
این کاوش ها نشان داد که اسکارا برِی نه تنها یک روستا، بلکه یک مجموعه پیچیده اجتماعی است که توسط شن های ساحلی برای قرن ها محافظت شده بود. بدون طوفان 1850، این گنجینه پیشاتاریخی هرگز کشف نمی شد.
تاریخ و زمان بندی: از بنیان گذاری تا ترک
اسکارا برِی در حدود 3180 پیش از میلاد بنیان گذاشته شد و تا حدود 2500 پیش از میلاد مسکونی بود، یعنی دوره ای حدود 600 ساله در عصر نوسنگی. تاریخ گذاری اولیه توسط چایلد به 500 پیش از میلاد نسبت داده می شد، اما روش کربن-14 در کاوش های 1972-73 آن را به عقب برد. ساکنان، که به عنوان «مردم گروود ور» (Grooved Ware People) شناخته می شوند، کشاورزانی دام پرور بودند که گاو، خوک و گوسفند پرورش می دادند و جو کشت می کردند. این سایت در کنار یک لگونی شیرین آب، محافظت شده توسط تپه های شنی، ساخته شد – جایی که امروزه دریا به آن نزدیک تر است و برخی ساختارها را فرسایش داده.
دلیل ترک اسکارا برِی همچنان مورد بحث است. شواهدی مانند جواهرات دندانی حیوانی، سنجاق های عاج والروس و تکه های گوشت در تخت ها، نشان دهنده فرار عجولانه است، احتمالاً به دلیل طوفان عظیم یا تغییر آب و هوایی به سمت سردتر و مرطوب تر. برخی نظریه ها ترک تدریجی و دفن طبیعی را پیشنهاد می کنند، بدون شواهد واضح برای فاجعه انسانی. پس از ترک، شن ها سایت را پوشاند و آن را از نابودی نجات داد، در حالی که سایت های مشابه مانند نپ هورس (Ness of Brodgar) در همان دوره، به کاوش های مداوم می پردازند.
معماری: مهندسی پیشاتاریخی در برابر سرما
اسکارا برِی شامل ده خانه است که هر کدام حدود 40 متر مربع مساحت دارند و با دیوارهای سنگی ضخیم (تا 2 متر در خانه 8) ساخته شده اند. این خانه ها در زمین حفر شده و با زباله های خانگی (میدن ها) احاطه شده اند تا عایق بندی شوند – ترفندی هوشمندانه برای زمستان های سخت اورکنی. هر خانه دارای اتاق مرکزی مربعی با شومینه سنگی در وسط برای گرمایش و پخت وپز است. مبلمان سنگی شامل تخت های بزرگ (احتمالاً برای مردان در سمت راست) و کوچک تر (برای زنان در سمت چپ)، کمدها، قفسه ها و جعبه های ذخیره سازی است. درهای ورودی کوتاه با درهای سنگی مسدود می شدند و میله های استخوانی برای قفل استفاده می شد.
چیدمان هفت خانه مشابهی دارند: قفسه مقابل در، جعبه های سنگی در چپ که بازدیدکنندگان را به راست هدایت می کرد، و شواهدی از سایبان های خزدار بر تخت ها. سیستم فاضلاب ابتدایی، با «توالت های» داخلی و کانال های سنگی پوشیده شده که به دریا ختم می شدند، یکی از پیشرفته ترین های دوران است. خانه 8، که بالاتر از سطح زمین و بدون میانده است، به عنوان کارگاه ابزارسازی عمل می کرد، با شواهد فلزکاری و دیوارهای ضخیم برای حفظ گرما. جمعیت احتمالاً کمتر از 50 نفر بود، و سایت با یک «جاده کم عرض» به سایت های تشریفاتی مانند حلقه برودگار (Ring of Brodgar) متصل بود.
این معماری، که از سنگ های تخت محلی (flagstones) ساخته شده، نشان دهنده تطبیق با محیط خشن است و با خانه های مشابه در نپ هورس و بارن هاوس مقایسه می شود.

زندگی روزمره و مصنوعات: نگاهی به جامعه نوسنگی
زندگی در اسکارا برِی ترکیبی از دامداری، کشاورزی و ماهیگیری بود. ساکنان غذاهای دریایی مانند صدف، ماهی و لیمپت (که احتمالاً به عنوان طعمه در جعبه های سنگی مهر و موم شده با گل نگهداری می شد) مصرف می کردند. سوخت شومینه ها از هیزم شناور، مدفوع حیوانی یا جلبک خشک شده (با شواهد «کلپ» شیشه ای) تأمین می شد، زیرا تورب (peat) بعداً توسعه یافت. اولین شواهد کک انسانی (Pulex irritans) در اروپا از این سایت به دست آمده، که نشان دهنده زندگی شلوغ خانگی است.
مصنوعات غنی شامل توپ های سنگی حکاکی شده با مارپیچ (مشابه سبک دره بوین ایرلند)، نمادهای احتمالی «رون» روی لنتل ها، توده های اکسید آهن قرمز برای رنگ آمیزی بدن، و گره های هماتیت صیقلی برای پرداخت چرم است. ظروف سفالی تا 30 لیتر، حاوی نوشیدنی الکلی از جو، یولاف و گیاهان توهم زا مانند بومادران، بلادونا و هوملوک، کشف شده. ابزارها از استخوان، دندان اورکا، عاج والروس و سنگ ساخته شده اند: سوزن ها، چاقوها، تیشه ها، مهره ها و سنجاق های 25 سانتی متری. «چاقوهای اسکایلی» (Skaill knives)، تیغه های شن سنگی تیز، در سراسر اورکنی یافت شده. در 2016، مجسمه عاج نهنگ «اسکارا برِی بودو» با سوراخ هایی شبیه چشم، دهان و ناف، از طرح قرن 19 بازسازی شد.
اهمیت فرهنگی: پلی به تمدن های اولیه
اسکارا برِی، به عنوان بهترین روستای حفظ شده نوسنگی در شمال اروپا، معاصر با مقبره های مصری اولیه، معابد سومری و شهرهای هاراپا است و پیش از عصر طلایی چین قرار دارد. آن نمادی از دستاوردهای انسانی در انزوای شمالی است و شواهدی از زندگی خانگی، بهداشت و کشاورزی ارائه می دهد. به عنوان بخشی از «قلب نوسنگی اورکنی» (با سایت هایی مانند استونز آف استنس و مِشْهو)، در 1999 به میراث جهانی یونسکو پیوست (معیارهای i, ii, iii, iv). برخی نظریه ها ساکنان را طبقه ای الهیاتی می دانند که در مراسم نجومی شرکت داشتند، اما شواهد باستان شناسی بیشتر به زندگی pastoral اشاره دارد.
حفاظت و تلاش ها: تهدید تغییرات اقلیمی
اسکارا برِی توسط محیط تاریخی اسکاتلند مدیریت می شود و با شورای اورکنی، نیچراسکات و آر اس پی بی همکاری دارد. دیوار دریایی از فرسایش محافظت می کند، و سقف شیشه ای خانه 7 با چمن جایگزین شد تا رطوبت کاهش یابد. سایت سالانه هزاران بازدیدکننده دارد، اما در همه گیری کووید-19 (2020-2021) بسته بود. گزارش 2019، سایت را «بسیار آسیب پذیر» در برابر تغییرات اقلیمی توصیف کرد: افزایش سطح دریا، بارندگی شدید و طوفان ها می توانند آن را نابود کنند. فرسایش طبیعی همچنان تهدید است، و بخش هایی در معرض مزارع و صخره ها قرار دارند.
اسکارا بری؛ روستای 5000 ساله نوسنگی در اسکاتلند