بزرگنمايي:

ایران پرسمان - دیپلماسی ایرانی /متن پیش رو در دیپلماسی ایرانی منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
دیپلماسی همواره تنها راه معقول برای رفع تنش ها بین ایران و آمریکا بوده است، اما وقتی سیاست خارجی بر جریان های عاطفی سوار و تسلیم وسوسه های حیله گرانه می شود، دولتمردان هوشمند و با ظرافت به پشت صحنه رانده می شوند. این اتفاق در ایالات متحده یک مرتبه پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 و اخیرا هم در دوران ریاست جمهوری پرهیاهوی دونالد ترامپ رخ داد. شاید بهترین مثال برای آن، تصمیم یکجانبه ترامپ به خارج کردن آمریکا از توافق هسته ای 2015 ایران باشد.
این توافق که به طور رسمی تحت عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می شود، پس از سال ها مذاکره طاقت فرسا منعقد شد، اما ترامپ آن را به عنوان بخشی از استراتژی «اعمال فشار حداکثری» متکبرانه و کوته بینانه خود در قبال ایران کنار گذاشت. حالا، با روی کار آمدن جو بایدن و مذاکراتی که در وین در جریان است، فرصتی دیپلماتیک برای نجات این توافق فراهم آمده.
استراتژی «اعمال فشار حداکثری» ترامپ یک شکست قاطع است. ایران حدود یک سال پس از خروج آمریکا از توافق هسته ای در سال 2018، شروع به عقب نشینی از برخی مفاد برجام کرد: خلوص غنی سازی اورانیوم خود را به تدریج افزایش داده، ذخایر اورانیوم غنی شده خود را 14 برابر کرده و مانع نظارت های گسترده بین المللی شده است. برآوردهای ایالات متحده از زمان شکست هسته ای ایران از بیش از یک سال در زمان اجرای توافق، اکنون به سه یا چهار ماه کاهش یافته است.
استراتژی ترامپ نه تنها خطرات گسترش سلاح های هسته ای را افزایش داده، بلکه در مهار فعالیت های منطقه ای ایران نیز ناکام مانده است. تنش های آمریکا و ایران در خلیج فارس و در عراق شدت یافته و درگیری های مکرر بین ایران و اسرائیل در جریان است.
به علاوه، ایران با تقویت روابط خود با چین، از جمله از طریف یک توافق دوجانبه 25 ساله با انزوای بین المللی تحمیلی از سوی آمریکا مقابله کرده است. تحریم ها همانطوری که ترامپ قصد داشت، در اقتصاد ایران ویرانی به بار آوردند. ایران حتی در واردات واکسن کووید-19 و تجهیزات پزشکی هم با مشکلات جدی روبروست. با این وجود ، عناصر اصلی نظام جمهوری اسلامی نه تنها از تقابل با ترامپ آسیب ندیده که حتی تقویت شده اند. سپاه پاسداران که ایالات متحده فرمانده مطرح آن یعنی سردار قاسم سلیمانی را در حمله هواپیمای بدون سرنشین هدف گرفت و ترور کرد، در نتیجه ورشکستگی شرکت های خصوصی کنترل بیشتری بر اقتصاد ایران یافته و با افزایش نرخ فقر در ایران و گسترش همه گیری کرونا، وجهه خود را به عنوان ارائه دهنده خدمات ضروری تقویت کرده و در این روند، دولت میانه رو رئیس جمهوری حسن روحانی تضعیف شده است.
با توجه به افزایش قدرت جناح های رادیکال ایران در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ماه ژوئن، به نظر می رسد روزنه فرصت طرفداران توافق هسته ای برای احیای این پیمان به سرعت بسته می شود. هم دولت روحانی و هم دولت جدید آمریکا از این موضوع آگاه هستند و سعی دارند هر چه سریع تر توافق را احیا کنند.
خوشبختانه بایدن در این راستا تلاش کرده بسیاری از سیاست های ترامپ در قبال خاورمیانه را معکوس یا دوباره ارزیابی کند. بایدن روابط ایالات متحده با عربستان را تعدیل کرده و از حمله نظامی تحت فرمان سعودی در یمن فاصله گرفته و برچسب گروه تروریستی را که توسط ترامپ به حوثی ها زده شده بود، برداشته است. ایالات متحده همچنین کمک های اقتصادی به فلسطینی را که ترامپ عملا تعلیق کرده بود، از سر گرفته است. همه این اقدامات نشان دهنده رویکرد پیچیده و ظریف تر بایدن به منطقه هستند. اجرای این رویکرد که ظاهرا شرایط اولیه را برای ذوب یخ دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران فراهم آورده، نیاز به زیرکی دارد. اما هیچ نقطه شروع بهتری برای مقابله با حساس ترین چالش های خاورمیانه مانند ممانعت از گسترش سلاح های هسته ای نیست.
مذاکرات هسته ای در حال انجام در وین با مشارکت 5 عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد به علاوه آلمان، و با حضور ایران و اتحادیه اروپا، فرصتی عالی برای نشان دادن دوام و همکاری پایدار چندجانبه برای قدرت های بزرگ فراهم می کند. این روند به خوبی شروع شده که بعضا به دلیل تلاش های اروپایی ها برای تسهیل مذاکرات غیرمستقیم بین هیئت های ایالات متحده و ایران بوده است. از جمله موانع اصلی، ماهیت تحریم هایی که ایالات متحده باید لغو کند و توالی بازگشت ایران به انطباق با برجام است. آمریکا و ایران اصرار دارند که گام نخست را دیگری بردارد. یک مانع دیگر هم احتمالا خرابکاری اخیر در تاسیسات غنی سازی نطنز ایران است که به طور گسترده به اسرائیل نسبت داده می شود. ایران در اقدامی تلافی جویانه غنی سازی اورانیوم را تا خلوص 60 درصدی پیش برده است. هرچه ایران بیشتر به غنی سازی 90 درصدی مورد نیاز برای تولید بمب هسته ای نزدیک تر شود، فضای مانور در وین کم می شود.
برجام بدون شک بهترین راه برای خنثی کردن تهدید گسترش سلاح های هسته ای و بهترین راه برای مقابله با رفتارهای ایران در منطقه است. تلاش های خرابکارانه مانند حمله نطنز که دولت بایدن از آن فاصله گرفته، قطعا جایگزین قابل قبول و پایداری برای تلاش های دیپلماتیک نیستند. تنها راه متوقف کردن مارپیچ تنش های سال های اخیر دیپلماسی است که با توجه به محدودیت زمانی، باید به طور فشرده دنبال شود.