ایران پرسمان - ایسنا / اولین نکته‌ای که برای زنده‌کردن موجودات منقرض ‌شده باید دانست این است که موجودات از بین رفته در چه زمان یا دوره زمین‌شناسی روی زمین زندگی می‌کرده‌اند، زیرا روش‌ها برای حیات مجدد این جانوران بسته به قدمت زیست آن‌ها متفاوت است. به لطف پیشرفت‌ روش‌هایی مانند کلونینگ و فناوری ویرایش ژن، چشم‌انداز بازگشت حیوانات در حال انقراض بیش از هر زمان دیگری دست ‌یافتنی به نظر می‌رسد. به بهانه این که به تازگی در استرالیا، پروفسور مایکل آرکر و همکارانش روی تحقیق برای احیای دایناسورها به نتایج جدیدی درباره مراحل رشد و تکامل این حیوان رسیدند، می‌خواهیم به این سوال پاسخ بدهیم که آیا می‌شود دایناسورها و حیوانات منقرض ‌شده را دوباره زنده کرد و به آن‌ها حیات مجدد بخشید؟
اول دایناسورها بوده‌اند یا ماموت‌ها؟
همان‌طور که گفته شد، میزان امکان حیات مجدد جانوران منقرض شده بسته به قدمت زیست آن‌ها متفاوت است. شاید در ذهن بسیاری از شما جانورانی چون ماموت‌ها و دایناسورها اختلاف زمانی زیست زیادی روی زمین نداشته‌ باشند ولی جالب است بدانید میلیون‌ها سال بین نابودی آخرین دایناسور تا پیدایش نخستین ماموت‌ها فاصله وجود دارد. باید بدانیم که دایناسورها در دوران مزوزوئیک یا حیات میانی زندگی می‌کردند و اوج حضور آن‌ها در دوره ژوراسیک و کرتاسه بوده‌ است و آخرین دایناسورها تقریبا در حدود 65 میلیون سال پیش یعنی در پایان کرتاسه نابود شدند. اما ماموت‌های پشمالو در کمتر از یک میلیون سال پیش از بین رفتند و اجداد ما یعنی انسان‌های نخستین در عصر یخبندان ماموت‌ها را شکار و از آن‌ها تغذیه کرده‌اند و همچنین از اجزای بدن آن‌ها پناهگاه می‌ساختند یا از استخوان‌هایشان برای ساخت ابزارهای ساده خود استفاده می‌کردند. برخی دیگر از جانوران منقرض ‌شده هستند که حتی از ماموت‌ها نیز جدیدترند مثل دودو. این پرنده‌ها در آمریکای جنوبی زندگی می‌کردند و چون در جزیره زیستگاه خود، دشمن طبیعی نداشتند با دیدن اولین انسان فرار نکردند و توسط نخستین اسپانیایی‌هایی که پا به قلمروی این جانوران گذاشتند، شکار شدند و جز نمونه تاکسیدرمی در موزه‌های تاریخ طبیعی نمونه‌ دیگری از آن‌ها وجود ندارد.

از جانوران دیگری که از مدت انقراض آن زمان زیادی نمی‌گذرد، می‌توان به ببر تاسمانی اشاره کرد. کیسه‌داری که ظاهری شبیه به گربه‌سانان داشت و تا آمدن نخستین اروپایی‌ها به تاسمانی در آن‌ جا زندگی می‌کرده است. این جانور شگفت انگیز نیز به دلیل شکار بی‌رویه، تخریب زیستگاه‌ها و اشغال جایگاه اکولوژیک به سرعت نابود شد و سال‌هاست اثری از آن وجود ندارد.
از منقرض ‌شده‌های ایرانی می‌توان دو گربه‌سان بزرگ یعنی شیر ایرانی و ببر مازندران را نام برد که در کمتر از 100 سال پیش منقرض شدند.
پارک ژوراسیک، تخیلی یا واقعی؟
مایکل کرایتون، نویسنده رمان و فیلم‌نامه پارک ژوراسیک در چندین سال پیش با ایده خارق‌العاده‌اش برای بازگرداندن دایناسورها جهان را شگفت‌زده کرد. او معتقد بود پشه‌هایی که میلیون ها سال پیش در زمان دایناسورها زندگی می‌کردند احتمالا مثل پشه‌های امروزی که خون انسان و جانوران را می‌مکند، دایناسورها را نیش زده و خون‌ آن‌ها را مکیده اند و با احتمال بسیار کم امکان دارد بعد از مکیدن خون دایناسورها روی درخت بنشینند و قطراتی از صمغ درختان روی آن‌ها بچکد و در داخل کهربا محبوس و فسیل کهربا ایجاد شود. اگر با احتمال ناچیز بتوانیم این فسیل کهربا را که پشه در آن گیر کرده ‌است پیدا کنیم، می‌توانیم دی‌ان‌ای کامل دایناسورها را از داخل بدن پشه که خون دایناسور را دارد، استخراج و به روش کلونینگ دایناسورها را احیا کنیم. حتی اگر به صورت معجزه‌آسایی چنین فسیل کهربایی پیدا شود، ممکن است بخش‌هایی از دی‌ان‌ای آن معیوب باشد اما دانشمندان معتقدند بخش‌های معیوب این دی‌ان‌ای را می‌توان با استفاده از دی‌ان‌ای نزدیک‌ترین موجود زنده به دایناسورها یعنی پرندگان کامل کرد. پرندگان نزدیک‌ترین خویشاوند دایناسورها هستند که روی زمین زندگی می‌کنند، در حقیقت دایناسورها به طور کامل منقرض نشدند. پس هر وقت یک پرنده را در آسمان دیدید که در حال پرواز است درحقیقت شما در حال نگاه کردن به یکی از آخرین بازماندگان دایناسورها هستید!
روش کلونینگ، راهکار زنده‌کردن ماموت‌ها؟
جانورانی مانند دودو، ببرتاسمانی یا حتی ماموت‌های پشمالو که مدت زمان زیادی از انقراض‌شان نمی‌گذرد و مقداری از بافت بدن‌شان باقی مانده است، شانس بیشتری برای احیای مجددشان وجود دارد. برای حیات مجدد ماموت‌ها در آزمایشگاه دی‌ان‌ای آن‌ها از بافت منجمد شده فسیل‌های یخی را که در سیبری یافت شده استخراج و از طریق روش کلونینگ، برای حیات بخشیدن به آن‌ها تلاش می‌کنند. این همان روشی است که دانشمندان تلاش‌هایی را برای زنده کردن ماموت‌ها انجام داده‌اند ولی به دلایل مختلف تاکنون نتایج مطلوب حاصل نشده‌ است. آن‌ها یک تخمک از فیل آسیایی را که به لحاظ ژنتیکی شباهت بیشتری به ماموت‌ دارد گرفتند و محتوای ژنتیکی آن را خارج کردند و دی‌ان‌ای ماموت را که سال های سال در زیر برف و مناطق یخ‌زده بوده درون تخمک قرار دادند و بعد از این که کلونینگ انجام شد آن را درون رحم یک فیل آسیایی قرار دادند تا رویان در بدن فیل رشد کند و جنین ماموت شکل بگیرد تا سرانجام یک ماموت به عرصه حیات برگردد. البته همان‌طور که گفته شد این روش موفقیت‌آمیز نبوده و نیازمند رمزگشایی‌هایی برای رسیدن به این هدف است.
ماجرا درباره دایناسورها متفاوت است
درباره دایناسورها داستان خیلی متفاوت و سخت‌تر است زیرا آخرین دایناسورها در دوره کرتاسه تقریبا 65 میلیون سال پیش منقرض شدند. نظریات مختلفی در خصوص انقراض دایناسورها وجود دارد از جمله برخورد شهاب سنگ ، فوران آتشفشان‌ها ،بیماری‌های همه‌گیر و .... . البته بیشتر دانشمندان معتقدند، محتمل‌ترین فرضیه در از بین رفتن دایناسورها برخورد شهاب سنگ است. کاملا واضح است بقایایی که از 65 میلیون سال پیش باقی ‌مانده با جانورانی مثل ماموت‌ها که بسیار جدیدتر هستند و هنوز دی‌ان‌ای در بافت آن ها تخریب نشده‌، متفاوت است. درباره دایناسورها ما تقریبا هیچ بافت فسیل نشده‌ای نداریم و اعضایی مثل دندان آن‌ها تبدیل به سنگ شده است و از آن ها نمی‌توان دی‌ان‌ای کاملی استخراج کرد.
دنیای بعد از حیات‌ مجدد منقرض‌شده‌ها
یکی از سوالاتی که درباره حیات مجدد دایناسورها و بقیه موجودات منقرض شده مطرح می‌شود این است که بعد از برگشتن به زمین چه اتفاقی خواهد افتاد؟ فرض کنید شما یک حیوان را که متعلق به زیستگاه خاصی است به منطقه دیگری منتقل می‌کنید با این کار دردسرهای زیادی در آن زیست بوم ایجاد می‌شود. گونه‌های بومی نابود می‌شود و غذای جانوران آن منطقه را شکار می‌کند و زندگی بقیه موجودات آن منطقه را به خطر می‌اندازد و در معرض خطر انقراض قرار می دهد. برای منقرض شده‌هایی چون ببر تاسمانی که عمر زیادی از نابودی آن‌ها نگذشته ‌است می‌توان گفت بعد از حیات دوباره خیلی راحت‌تر به زیستگاه خود برمی‌گردند، تا ضمن برگشت‌شان به اکوسیستم فعلی نیز آسیب نرسانند. اما درخصوص ماموت‌ها نه شرایط آب و هوایی مناسب زیست آن‌هاست و نه فضای کافی برای احیای زیستگاه آن‌ها را داریم. ما می‌دانیم آب و هوا در عصر ماموت‌ها بسیار سردتر بوده و شرایط جوی امروز مناسب زندگی ماموت‌ها نیست. درباره دایناسورها باید بدانید به علت بزرگ بودن جثه، آن‌ها احتیاج به سطح اکسیژن زیادی برای زندگی دارند و زمین هم اکنون اکسیژن کافی برای زندگی کردن دایناسورها ندارد. ضمن این‌ که طبیعت، گیاهان و جانوران در میلیون‌ها سال پیش با امروز بسیار متفاوت است و با احتمال ناچیز برگشت دایناسورها، باعث آسیب بدی به زیستگاه کنونی زمین و نابودی بسیاری از جانوران اکوسیستم خواهد شد.
احتمال احیای حیوانات منقرض‌شده‌ ایرانی
با مطرح شدن داستان احتمال احیای مجدد موجوداتی چون دایناسورها شاید شما هم به این فکر افتاده باشید که آیا می‌شود حیواناتی چون ببرمازندران وشیر ایرانی را که در کمتر از 100 سال پیش منقرض شده‌اند برگرداند؟ با در نظر گرفتن این موضوع که پوست و بقایای این جانوران موجود است و حتی برخی باغ وحش‌ها در دنیا ادعا می‌کنند که نمونه‌هایی از شیر ایرانی را در اختیار دارند و دی‌ان‌ای آن را نیز می‌توان استخراج کرد، نکته قابل تامل این است که آیا با حیات مجدد آن‌ها زیستگاه مناسب در کشور وجود دارد؟ پس قبل از این که بخواهیم به شیر یا ببر ایرانی حیات مجدد بدهیم، باید بدانیم که اصلا زیستگاه مناسبی برای بازگشت این جانوران وجود ندارد. بزرگ‌ترین دلیلی که جانوران در عهد حاضر منقرض شدند، نبود زیستگاه مناسب بوده است. پس حتی اگر از لحاظ فنی بتوانیم آن ها را برگردانیم، اما زندگی مجدد برایشان در اکوسیستم امروزی تقریبا ممکن نیست. هر شیر و ببر احتیاج به هکتارها قلمروی بکر دارد که در زیستگاه‌های اصلی این جانوران همچون میانکاله (از بهترین زیستگاه‌های ببر ایرانی) و دشت ارژن ( از بهترین زیستگاه‌های شیر ایرانی) چنین شرایطی دیگر مهیا نیست.