چاپ

ایران پرسمان - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
5 سال گذشت و بار دیگر ممنوع‌الخروجی یک زن ورزشکار توسط همسرش خبرساز شد. سه‌شنبه 28 بهمن ماه، «سمیرا زرگری»، سرمربی تیم ملی اسکی آلپاین زنان ایران از حضور در رقابت‌های جهان بازماند و نتوانست شاگردان خود را به مقصد ایتالیا همراهی کند. سال 1394 بود که ممنوع‌الخروجی «نیلوفر اردلان»،کاپیتان تیم‌ملی فوتسال زنان ایران نخستین زمزمه‌های اصلاح ماده 18 قانون گذرنامه را شکل داد، اصلاحی که می‌خواست لااقل گشایشی را در کار زنان شکل بدهد که در موارد اضطرار، صرفا از سر کین‌جویی همسران خود از شرکت در مجامع مهم بین‌المللی بازنمانند.گرچه 5 سال پیش به نظر می‌‌رسید که دیگر فرصت اصلاح این ماده رسیده است و تجربه تلخ ممنوع‌الخروجی نیلوفر اردلان نباید تکرار شود، با وجود این، لایحه اصلاح نشد و قربانی دیگری از ورزش زنان گرفت.
ممنوع‌الخروجی سمیرا زرگری طی هفته گذشته واکنش‌های مختلفی را به همراه داشته است. سرمربی تیم ملی اسکی آلپاین بانوان در واکنش نخست چندان تمایلی به بازگویی مسائل شخصی و خانوادگی‌اش نداشت. در این میان نیز برخی از رسانه‌ها علت ممنوع‌الخروجی زرگری را «اختلافات خانوادگی» اعلام می‌کردند و به منتظر واکنش فدراسیون اسکی ایران بودند. این فدراسیون مشخصا توضیح رسمی در قبال ممنوع‌الخروجی سرمربی خود نداد، اما یک منبع آگاه از این فدراسیون درگفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها عنوان کرده بود که این فدراسیون نهایت تلاش خود را در روزهای منتهی به اعزام برای حضور زرگری در ایتالیا انجام داده است، اما ممنوع‌الخروجی سمیرا زرگری رفع نشد و مسوولیت امور به «مرجان کلهر» عضو با سابقه تیم ملی اسکی آلپاین سپرده شد.
گمانه‌ها در ارتباط با علت اصلی ممنوع‌الخروجی زرگری ادامه داشت تا اینکه سرمربی تیم اسکی آلپاین زنان نخستین واکنش خود را در صفحه شخصی اینستاگرامش منتشر کرد و با توضیحاتی که داد، سویه دیگری از ضرورت اصلاح ماده 18را نشان داد. زرگری نوشته بود:«روزها، ماه‌ها و سال‌هاست که شغل من از طرف شوهرم مسخره می‌شود. شوهری که امریکا به دنیا آمده و در ایران هم بزرگ نشده است. دلایل دیگر ممنوع‌الخروجی را هم خواهم گفت.» زرگری همچنین خطاب به مسوولان نوشته بود: «فقط به حمایت مسوولان محترم نیاز دارم چون سال‌هاست برای پرچم کشورم زحمت کشیده‌ام و عاشق کشورم هستم.» اشاره سرمربی تیم اسکی به محل تولد همسرش از واکنش کاربران فضای مجازی دور نماند، محور اصلی این واکنش‌ها حول این بحث بود که انتقام‌جویی با توسل به این ماده، صرفا به مردانی محدود نمی‌شود که داخل ایران زندگی می‌کنند و توسل همسری که در یک فرهنگ دیگر بزرگ شده است، نشان می‌دهد که این ماده بیش از آنکه از لحاظ قانونی در خدمت صیانت خانواده باشد، محملی است برای انتقام و تلافی. متعاقب انتشار واکنش‌های متعدد به ممنوع‌الخروجی سمیرا زرگری، یوسف اتفاق، همسر او در حساب کاربری خود ر اینستاگرام نوشت: «خانم زرگری گرامی، علت ممنوع‌الخروجی شما ناشی از رفتارهای نادرست و گفتار ناشایست و خلاف شأن یک ورزشکار به عنوان الگوی زنان ورزشکار با همسرتان، اینجانب یوسف اتفاق می‌باشد.» اتفاق در این پست اینستاگرامی اعلام آمادگی کرده بود که وکیل و شخص او می‌توانند پاسخگوی سوالات تمام شبکه‌های بین‌المللی باشند، اما چندان تمایلی از سوی مخاطبان برای گفت‌وگو با این مردی نبود که بهانه‌اش برای محروم‌ کردن همسر، «رفتار نادرست» و «گفتار ناشایست» بود. صحبت‌های اتفاق از تیغ تیز انتقادهای فعالان حوزه زنان در امان نماند. سمیرا زرگری بعدتر در صفحه اینستاگرامش اعلام کرد که خواستار اجازه خروج از کشور برای همه زنان است.
رقابت‌های مارپیچ بزرگ وکوچک مسابقات قهرمانی جهان به میزبانی ایتالیا روز شنبه با حضور دختران اسکی‌باز ایران در مارپیچ کوچک به پایان رسید و سمیرا زرگری نیز این بار با ایسنا گفت‌وگو کرد. گفت‌وگوی سرمربی تیم ملی اسکی آلپاین با این خبرگزاری در وهله اول دغدغه‌های او را نسبت به مسابقات نشان می‌داد. زرگری از دشواری‌های تمرین در روزهای شیوع کرونا، کمبود امکانات برای دختران اسکی‌باز ایران و توانایی دختران اسکی‌باز ایران گفته و اشاره کرده بود که طی این مدت از طریق تماس تصویری با شاگردان خود در ارتباط بوده است. زرگری ابراز خوشحالی کرده بود که حواشی ممنوع‌الخروجی او، لااقل به دیده شدن اسکی دختران ایران منجر شده است، او گفته بود:«شاید کسی اسکی دختران ایران را نگاه نمی‌کرد اما الان معلوم شد که آنها چقدر تلاش می‌کنند. خیری بود و از این بابت خیلی خوشحال هستم.» در انتهای این گفت‌وگو، زرگری از تماس آقای صالحی‌امیری، رییس کمیته ملی المپیک خبر داده و اشاره کرده بود که این کمیته قول مساعدت داده است.
با گذشت چند روز از انتشار گسترده خبر ممنوع‌الخروجی سمیرا زرگری، معاونت امور زنان و خانواده رییس‌جمهوری نیز به این مساله واکنش داد. معصومه ابتکار در حساب توییتری خود نوشت: «اصلاح چنین قوانینی نیازمند پشتوانه فقهی-حقوقی و همکاری قواست. معاونت رییس‌جمهوری در امور زنان و خانواده با برگزاری نشست و تهیه سند پشتیبان با همکاری دانشگاه مفید قم، «لایحه اصلاح بند 3 ماده 18 قانون گذرنامه و الحاق یک تبصره به آن» را نیز علاوه بر «لایحه حفظ کرامت و حمایت از زنان...» تهیه کرده است.» علاوه بر ابتکار، اشرف گرامی‌زادگان، مشاور حقوقی و پارلمانی معاونت امور زنان و خانواده رییس‌جمهوری نیز به ایسنا گفت: «باعث تاسف است که هنوز پس از این همه فراز و فرودی که در جامعه رخ داده است ما همچنان اندرخم یک کوچه‌ایم. این ممنوع‌الخروجی آن هم برای زنان توانمند که با هدف ارتقای جایگاه ملی کشور صورت می‌گیرد، نشان از آن است که نتوانسته‌ایم درکشورمان حقوق زنان را ادا کنیم و کرامت آنان را پاس بداریم. وقتی اجازه داده می‌شود شخصیت و هویت مستقل زنان اینچنین گستاخانه زیر سوال برود.» گرامی‌زادگان با انتقاد از عدم ورود مسوولان و اعتراض آنها به این ناحقی اشاره کرده بود که دادستان کل کشور بنا به شرح وظایف خود با استناد به تبصره ماده 292 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 می‌تواند در موضوع رفع ممنوعیت خروج از کشور به عنوان مدعی‌العموم ورود کند و این راه‌حل هم‌اکنون موجود است.
اصلاح ماده 18 قانون گذرنامه اما پیش از این در زمان معاونت شهیندخت مولاوردی و متعاقب انتشار خبر ممنوع‌الخروجی نیلوفر اردلان مطرح شده بود. کاپیتان تیم ملی فوتسال بانوان به خواست همسر خود، «مهدی توتونچی» و با این ادعا ممنوع‌الخروج شده بود که «مادر به جای ورزش باید مراقب بچه‌اش باشد.» نیلوفر اردلان مدتی بعد با پیگیری‌های فدراسیون فوتبال وقت و اجازه دادستان، توانست در اردوی تیم ملی فوتسال در مکزیک حضور پیدا کند. این در حالی بود که همسرش تجدیدنظری درخصوص ممنوع‌الخروجی او نکرده بود.
مهر سال 1394 مولاوردی در نشست خبری به مناسبت روز خانواده با اشاره به دریافت 1040 ایمیل و نامه و بیش از 11 هزار امضا، از ضرورت بررسی‌ تبصره‌های قانون گذرنامه مصوب 1352 خبر داده و گفته بود:«هدف ما ایجاد تبصره‌هایی برای حضور زنان در مجامع علمی، فرهنگی و ورزشی در سطح جهانی است.» معاون وقت رییس‌جمهور در امور زنان در این نشست تاکید کرده بود که هدف اصلاح قانون است و نه تغییر آن. مولاوردی اشاره کرده بود که «در حال حاضر در تعامل با مراجع عظام برای همفکری و هم‌اندیشی جهت پیشبرد این موضوع هستیم.» مولاوردی در این نشست تاکید کرده بود که منظور از اصلاح قانون، حذف اجازه شوهر برای خروج زن از کشور نیست و این اصلاح صرفا متوجه برخی از زنان و در شرایط اضطرار خواهد شد. دو سال بعد از اظهارنظر مولاوردی، «زهرا نعمتی»، پرچمدار بازی‌های المپیک 2016 ریو و قهرمان پارالمپیک 2016 ریو در رشته تیر وکمان از سوی همسرش ممنوع‌الخروج شد. «رهام شهابی‌پور»، همسر زهرا نعمتی که خود نیز از اعضای تیم تیر وکمان ایران بود، در این باره گفته بود:«بعد از بازی‌های پارالمپیک 2016 ریو، زهرا نعمتی بنا بر دلایلی منزل را ترک کرد و با وجود اینکه چندین ‌بار خواستار بازگشت او به منزل بودم، از زندگی با من امتناع کرد و حتی درخواست طلاق داد. پس از این اتفاق، او را ممنوع‌الخروج کرده‌ام تا نتواند در هیچ تورنمنت برون‌مرزی‌ای شرکت کند.»
ممنوع‌الخروج شدن زهرا نعمتی بار دیگر محرک اصلاح این ماده شد. مولاوردی در مرداد 1396 اعلام کرد، اصلاح گذرنامه به عنوان یک طرح تقدیم هیات رییس مجلس شورای اسلامی شده است. پروانه سلحشوری، رییس فراکسیون زنان مجلس دهم شورای اسلامی نیز گفته بود که طرح اصلاح قانون گذرنامه در راستای تسهیل امکان خروج زنان از کشور در شرایط اضطرار با قید دو فوریت تقدیم هیات رییسه مجلس شده است. این اصلاحیه به گفته سلحشوری، این امکان را به زنان فعال در حوزه‌های مختلف ورزشی، اقتصادی و علمی می‌داد تا بتوانند در موارد اضطرار امکان خروج از کشور را داشته باشند. این تبصره علاوه بر این شامل خروج از کشور برای معالجه نیز می‌شد و تایید آن نیز به عهده دادستان بود. فاطمه ذوالقدر، عضو هیات رییسه فراکسیون زنان مجلس دهم شورای اسلامی نیز در مورد طرح اصلاح قانون گذرنامه گفته بود که طرح مجلس پس از ماجرای زهرا نعمتی تدوین شده و با قید دوفوریتی و امضای 17 عضو فراکسیون زنان به مجلس تقدیم شده است. با وجود تلاش مجلس دهم، اصلاح قانون سال 1352 ناکام ماند و همچنان ممنو‌ع‌الخروج کردن زنان می‌تواند در مواقع بحران خانواده نقش گروکشی را بازی کند. به گفته پروانه مافی، نماینده مردم تهران در مجلس دهم، علت ناکامی این طرح مخالفت نمایندگان مرد در مجلس و اصرار آنها برای نظارت مردانه در خروج زنان از کشور بود.
با گذشت حدود 5 سال از زمان طرح اصلاح تبصره 3 ماده 18 قانون گذرنامه، همچنان خروج زنان از کشور در ید مردان است و این قانون قدیمی نتوانسته خود را منطبق بر واقعیت‌های عیان جامعه کند. جهت‌گیری همسران این سه زن ورزشکار و اظهارنظرهای هر سه آنها در یک امر مشترک است اینکه قانون به عنوان دستاویزی برای گروکشی و لجاجت بدل شده، اینجا روح قانون است که از بین می‌رود، اینجا قانون دیگر در حمایت از نهاد خانواده برنمی‌خیزد. نگاهی کوتاه به زندگی این سه زن ورزشکار پس از ممنوع‌الخروجی آنها توسط همسران‌شان نشان می‌دهد که سال‌ها پیش این قانون باید خود را با عرف و واقعیت جامعه هماهنگ می‌کرد تا به بستری برای سوءاستفاده برخی بدل نشود. تا زمان اصلاح این ماده، سمیرا زرگری آخرین قربانی این قانون نخواهد بود. اما آیا طرحی که در مجلس دهم ناکام ماند، می‌تواند در مجلس یازدهم به ثمر بنشیند؟ طی هفته گذشته فراکسیون زنان مجلس یازدهم کمتر واکنشی به این مساله نشان نداده است. با وجود این، ورزش زنان تا چه زمانی باید قربانی بدهد تا بلکه یک ماده و یک تبصره به نفع آنان تغییر کند؟