ایران پرسمان - تجارت نیوز / یک پژوهشگر نظام آموزشی می‌گوید: سرمایه‌گذاری پایدار در تربیت معلم جوان و بازنگری در سیاست‌های جذب، استخدام و نگهداشت معلمان ضروری است. باید حقوق و مزایای معلمان را افزایش دهیم تا این شغل دوباره برای نسل جوان جذاب شود. تا وقتی که آموزش و پرورش جزو اولویت‌های اصلی دولت‌ها قرار نگیرد، ما همیشه با راه‌حل‌های موقتی و بحران‌محور مانند استفاده از معلمان بازنشسته، پیش خواهیم رفت.
اگر بخواهیم به صورت ریشه ای به مساله نگاه کنیم استفاده از معلمان بازنشسته در مقطع ابتدایی یکی از اشتباه‌ترین راهکارهای آموزش و پرورش برای جبران کمبود معلم به حساب می‌آید. چطور ممکن است انتظار داشته باشیم معلمی که 30 سال خدمت کرده و الان زمان استراحت اوست بتواند با کودکان 7 تا 10 ساله کلنجار برود و به نتیجه مطلوب برسد.
بازار ![]()
مجوز به‌کارگیری معلمان بازنشسته تا سقف 70 هزار نفر در مدارس از سال تحصیلی گذشته اعلام شد و حالا با توجه به اینکه زمان زیادی به بازگشایی مدارس و آغاز سال تحصیلی جدید باقی نمانده، باز هم به یکی از دغدغه‌های این حوزه تبدیل شده است. هر چند که به گفته مسئولان آموزش و پرورش قرار بود این مصوبه به صورت موقت باشد اما با توجه به اینکه امسال هم قرار است به قوت خود باقی باشد، نشان از ادامه کمبود معلم در مقاطع مختلف تحصیلی کشور دارد.
چالش کمبود معلم در آموزش و پرورش از سال 1400 آغاز شد. اما در سال 1402 با روی کار آمدن رضامراد صحرایی به عنوان وزیر آموزش و پرورش و اخراج معلمان با سابقه به بهانه‌های مختلف و گزینش‌های سلیقه‌ای، این روند با افزایش چشمگیری همراه شد.
این کمبود تا جایی پیش رفت که برخی از مدارس عملا در ماه‌های اول سال با کمبود شدید معلم مواجه بودند و در برخی از شهرها والدین دانش‌آموزان به عنوان معلم سر کلاس‌های درس حاضر می‌شدند تا از عقب‌ماندگی تحصیلی فرزندانشان جلوگیری کنند. اما این راهکار هم خیلی نتوانست معضل ریشه‌دار کمبود معلم را جبران کند. به همین خاطر مساله استفاده از معلمان بازنشسته به یکی از راهکارهای وزارت آموزش و پرورش برای تامین معلم تبدیل شد. برخی معلمان با وجود اینکه 30 سال خدمت خود را گذرانده بودند، بازنشسته نشدند و برخی دیگر که بازنشسته شده بودند باز هم فراخوانده شدند.
کمبود معلم به خصوص در دوره متوسطه بیش از همه مشهود بود. این اتفاقات در حالی رخ داد که طبق قانون به تصویب رسیده در سال 1395 به‌کارگیری بازنشستگان در دستگاه‌های دولتی منوط به شرایطی خاص بود. ابتدا این افراد باید دارای مدرک کارشناسی و بالاتر باشند. مساله دیگر آنها تنها می‌توانند 8 ساعت در هفته به کار مشغول شوند. اما این قانون باعث شده بود تا آموزش و پرورش نتواند مشکل کمبود معلم در سراسر کشور را با رعایت آن حل و فصل کند.
استفاده از معلمان بازنشسته در مقطع ابتدایی یکی از اشتباه‌ترین راهکارهای آموزش و پرورش برای جبران کمبود معلم است
سارا نیک‌فرجام، پژوهشگر نظام آموزشی در این باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: وقتی قرار به استفاده از معلمان بازنشسته شد رعایت قانون 8 ساعت کار در هفته آن هم در مقطع ابتدایی که ساعات آموزشی آن به 25 ساعت می‌رسید نیازمند استفاده از 3 معلم بازنشسته به صورت همزمان بود. البته این مشکل هم نتوانست توجه شورای عالی آموزش را جلب کند و آنها را به دنبال راهکاری اصولی‌تر سوق دهد.
او می‌افزاید: اگر بخواهیم به صورت ریشه‌ای به مساله نگاه کنیم استفاده از معلمان بازنشسته در مقطع ابتدایی یکی از اشتباه‌ترین راهکارهای آموزش و پرورش برای جبران کمبود معلم به حساب می‌آید. چطور ممکن است انتظار داشته باشیم معلمی که 30 سال خدمت کرده و الان زمان استراحت اوست بتواند با کودکان 7 تا 10 ساله کلنجار برود و به نتیجه مطلوب برسد.
عمده مشکل در آموزش و پرورش بی‌توجهی به مساله تربیت معلم در سطوح مختلف است
این پژوهشگر نظام آموزشی مهمترین چالش حوزه آموزش و پرورش را عدم توجه به آموزش و تربیت معلم برای مقاطع مختلف تحصیلی دانسته و اظهار می‌دارد: عمده مشکل ما در آموزش و پرورش بی‌توجهی این وزارتخانه به مساله تربیت معلم در سطوح مختلف است. در بسیاری موارد برخی فارغ التحصیلان بدون اینکه دوره آموزشی را بگذرانند راهی کلاس‌های درس می‌شوند و برخی دیگر بدون هیچ تجربه‌ای سر از تدریس در مقاطعی در می‌آورند که احتیاج مبرم به شناخت کافی از روحیات و خلق و خوی دانش‌آموزان دارد.
عملکرد ضعیف دانش‌آموزان مقاطع مختلف نتیجه به کارگیری معلمان بی‌تجربه و یا بی‌انگیزه است
نیک‌فرجام ادامه می‌دهد: این بی‌توجهی‌ها نتیجه‌اش در عملکرد دانش‌آموزان به خوبی مشهود است. پایین آمدن میانگین نمرات نهایی در مقطع متوسطه دوم، بی‌انگیزگی دانش‌آموزان در مقطع متوسطه اول و از همه مهم‌تر نتایج ضعیف دانش‌آموزان در مقطع ابتدایی همه و همه نتیجه به کارگیری معلمان بی‌تجربه و یا بی‌انگیزه در این مقاطع است.
به کارگیری معلمان بازنشسته نباید به یک سیاست دائمی تبدیل شود
او می‌گوید: نباید فراموش کنیم که به‌کارگیری معلمان بازنشسته در کوتاه مدت می‌تواند بخشی از خلأ نیروی انسانی به‌خصوص در مناطقی که با کمبود شدید معلم مواجه‌اند را جبران کند. اما این راه‌حل نباید به یک سیاست دائمی تبدیل شود. چون در بلندمدت، کیفیت آموزش قربانی می‌شود. تجربه و مهارت این معلمان قابل احترام است، اما نظام آموزشی باید بر جذب و تربیت معلمان جوان، متخصص و باانگیزه تمرکز کند.
بزرگترین چالش استفاده از معلمان بازنشسته فاصله نسلی است
نیک فرجام در ادامه اظهار می‌دارد: بزرگترین چالش، فاصله نسلی و شناخت ناکافی معلمان بازنشسته از نیازهای آموزشی امروز دانش‌آموزان است. دانش‌آموزان امروزی با ابزارهای دیجیتال، روش‌های تعاملی و رویکردهای یادگیری فعال رشد کرده‌اند. اگر معلم نتواند با این نسل ارتباط مؤثر برقرار کند، یادگیری واقعی اتفاق نمی‌افتد. همچنین، بسیاری از معلمان بازنشسته توان و انگیزه کافی برای به‌روزرسانی روش‌های خود ندارند.
در کلاس‌هایی که معلمان بازنشسته تدریس می‌کنند، میانگین نمرات دانش‌آموزان به‌ویژه در دروس پایه مثل ریاضی و علوم، پایین‌تر است
او به نتیجه برخی بررسی‌های میدانی اشاره کرده و می‌گوید: بررسی‌های میدانی که در چند استان انجام شده نشان می‌دهد در کلاس‌هایی که معلمان بازنشسته تدریس می‌کنند، میانگین نمرات دانش‌آموزان به‌ویژه در دروس پایه مثل ریاضی و علوم، پایین‌تر است. این موضوع نشان‌دهنده افت عملکرد آموزش و نبود روش‌های نوین یاددهی‌ـ‌یادگیری است. البته این افت در همه موارد صادق نیست و به عوامل متعددی مثل شخصیت معلم، تجربه کاری و علاقه‌مندی او بستگی دارد.
نقش معلمان بازنشسته بازتعریف شود / به‌کارگیری معلمان بازنشسته به هیچ‌وجه نباید به‌صورت اتوماتیک یا صرفاً براساس سابقه خدمتی باشد
این پژوهشگر نظام آموزشی می‌افزاید: اگر قرار است از معلمان بازنشسته استفاده کنیم بهتر است که نقش این معلمان بازتعریف شود. آنها به جای قرار گرفتن در خط مقدم تدریس، می‌توانند در نقش مشاوران آموزشی، مربیان معلمان جوان یا پشتیبانان یادگیری در مدارس عمل کنند. همچنین، اگر قرار باشد به تدریس بازگردند، باید دوره‌های آموزشی و ارزیابی‌های حرفه‌ای را پشت سر بگذارند. به هیچ‌وجه نباید به‌کارگیری آنها به‌صورت اتوماتیک یا صرفاً براساس سابقه خدمتی باشد.