ایران پرسمان - ایسنا / قاضی حسن شامی، دبیر کمیته پیگیری سرنوشت امام موسی صدر، دیشب 11 شهریور 1404 در گفت‌وگویی زنده با شبکه بی بی سی عربی، درباره مستند معمای موسی صدر که سه شنبه از این شبکه پخش شد، توضیحاتی ارائه داد.
در این گفت‌وگو که با چالش پیش رفت، وی در مورد ادعایی که کارگردان مستند مطرح کرده است، مبنی بر اینکه در سال 2011 جسدی در سردخانه بیمارستانی در طرابلس پیدا شده که با استفاده از روش هوش مصنوعی هویت آن را امام موسی صدر تشخیص داده اند، صحبت کرد.
مهم ترین نکاتی که قاضی شامی مطرح کرد عبارتند از:
بازار ![]()
«سازنده مستند در داخل و خارج مستند به ما می‌گوید یک نمونه دیگر از موی این پیکر دارد. چرا این مو را به ما نمی‌دهد که روی آن آزمایش DNA بگیریم؟
ما ده‌ها بار آزمایش DNA انجام داده‌ایم و سرمان را زیر برف نمی‌کنیم. آخرین آزمایش DNA برای ماه ژانویه 2025 بوده است.
سال 2012 مسئولان لیبی وجود این سردخانه و پیکرهای درون آن را به ما اطلاع دادند و آزمایش DNA گرفته شد و همه لیبیایی بودند.
من شخصا چندین بار با مصطفی عبدالجلیل مصاحبه کردم و او هر بار یک روایت جدید می‌دهد. خود او به ما تأکید کرد که امام تا پیش از انقلاب لیبی میان چندین زندان منتقل شده است.
و اینکه: شخصی که پیکرش نمایش‌داده‌شده در مستند متعلق به اوست، موهایش سیاه است. امام صدر وقتی به لیبی رفت موهایش سفید بود.»
مشروح این گفت‌و گو در ادامه می‌آید:
بی بی سی خبر جدیدی ارائه نکرده است
حسن شامی در پاسخ به این سوال که آیا این مستند سرنخ جدیدی به کمیته پیگیری داد که شاید پس از این همه سال به پایان پرونده ناپدیدسازی امام موسی صدر بیانجامد، گفت: من از آغاز تا پایان این مستند در عجب و شوک هستم. الآن با شما برای بار دوم یا سوم مستند را دیدم. BBC هیچ دلیلی ارائه نکرده است. چون در آغاز کلیپ کوتاهی که پخش شد [گفتید دلیل تازه‌ای ارائه شده است] و همچنین در پایان کلیپ گفته شد: الآن ما می‌دانیم [صدر به احتمال زیاد کشته شده است]… نه، راستش را بخواهید ما هیچ اطلاعی در این باره نداریم. همچنین در متن پایانی که به زبان جناب محمد شریف بیان شد، گفته شد: پایانی شایسته امام… واقعیتش من معتقدم سراسر این مستند شایسته امام و همچنین BBC نیست.
امام صدر وقتی به لیبی رفت موهایش سفید بود، پیکر نشان داده شده موهایش کاملا سیاه است
مجری به مصاحبه با کارگر سردخانه‌ای که ادعا شده پیکر احتمالی امام آن‌جا بوده است، شهادت مصطفی عبدالجلیل، رئیس شورای ملی انتقالی لیبی اشاره کرد و سوال کرد: چرا شما این‌ها را به رسمیت نمی‌شناسید؟
قاضی شامی در پاسخ توضیح داد: مصطفی عبدالجلیل درباره این تکنولوژی صحبتی نکرد. اجازه بدهید من مستقیما سراغ تکنولوژی و الگوریتم علمی‌ای بروم که استناد اصلی این مستند به آن است. اولا ما در گفت‌وگوهایمان از BBC و مدیران BBC و تیم مستند، از مدیر بخش مستند، آقای کریستوفر میشل تا کارگردان، تام رابرت و همه خواستیم که کارشان به لحاظ علمی مستحکم باشد. ما از دو سال پیش تا امروز مکاتبات ای‌میلی، تماس‌های تلفنی، نشست‌ها و جلسات فراوانی در این باره داشتیم. از آن‌ها خواستیم که کارشان به لحاظ علمی مستحکم باشد. همچنین این تکنولوژی نتیجه 60٪ را ارائه می‌دهد که نتیجه پایینی است. همچنین تفاوت‌هایی وجود دارد. من سریع صحبت می‌کنم تا نگویید که طول می‌دهم و تا شما بتوانید هر سؤال دیگری دارید بپرسید چون این برنامه متعلق به شماست. تفاوت‌هایی در چهره و رنگ مو وجود دارد. من تعجب می‌کنم چگونه BBC به قاسم حماده اجازه داده است از تشابه در رنگ مو سخن بگوید. امام صدر وقتی به لیبی رفت موهایش سفید بود. پیر بود. 50 سالش بود. مرحومی که این پیکر متعلق به اوست، موهایش کاملا سیاه است. امکان ندارد مو از سفید به سیاه برگردد ولی برعکسش [در پزشکی قانونی] ممکن است. همچنین رنگ پوست متفاوت است.
وی افزود: همچنین درباره این تکنولوژی بگویم که ما مشاوره‌های اولیه‌ای به انجام رساندیم و مشورت‌های علمی‌ای خواهیم کرد و آماده گفت‌وگو با BBC هستیم که برای آن احترام قائلیم.
وی تأکید کرد: این شیوه هیچ اعتبار علمی، جنایی و منطقی‌ای ندارد.
مدعیان شهادت صرفا شنیده هایشان را بیان کرده اند، ما به شنیده ها اکتفا نمی کنیم
مجری به مطالب عنوان شده در مستند مبنی بر شهادت امام اشاره کرد و پرسید: آیا هیچ کدام از این دلایل ارزش دیده شدن ندارند؟ درباره قطعیت صحبت نمی‌کنیم. آیا ارزشش را ندارند که دنبالشان کنید تا شاید به حقیقت برسید؟
قاضی شامی گفت: من پاسختان را می‌دهم و از سؤالتان ممنونم. از مورد آخر آغاز می‌کنم. جلال الدین فارسی این حرف‌ها را قبلا هم زده بود و آن‌ها را نوشته است. او شخصیتی است که معروف است به حرف‌هایش اعتمادی نیست. همچنین درباره حرف‌های برخی دوستان قدیمی و جدید و برخی شاهدان مخالف یا نزدیک امام: همه این شهادت‌ها شنیده شده است اما این‌ها شنیده‌هایشان است [و هیچ یک شاهد قتل امام نبوده‌اند] و خودشان هم می‌گویند این‌ها شنیده‌هایشان است. ما نمی‌توانیم به شنیده‌ها اکتفا کنیم. داستان‌های بسیاری به ما رسیده است که امام در فلان خانه یا زندان دیده شده است اما قرینه‌ای برای اثبات وجود نداشته است. ما شنیده‌ها را مدنظر قرار نمی‌دهیم، قرائنی را مد نظر قرار می‌دهیم که این‌ها را ثابت کند. اما درباره جناب مصطفی عبدالجلیل: من شخصا چندین بار با او مصاحبه کردم و او هر بار یک روایت جدید می‌دهد! خود او به ما تأکید کرد که امام میان چندین زندان منتقل می‌شده است و او را با هواپیما به شهر دیگری -شک دارم- سرت یا سبها منتقل کرده‌اند. پس به حرف او نیز نمی‌توان اعتماد کرد.
وی ادامه داد: اما درباره نمونه DNA:، من سال 2017 با جناب قاسم حماده آشنا شدم و با او گفت‌وگو کردم. او از اتفاقی که پیش‌تر برایش افتاده بود [و نمونه را ارائه کرده بود و پیگیری نشده بود] شکایت کرد. او از دوست مشترکی که به من معرفی کرد خواست در این باره شهادت دهد. ما این را در 2025/6/6 به جناب کریستوفر میشل، مدیر بخش مستند، گفتیم اما فایده‌ای نداشت و ایشان به ما گوش نکرد. من پیش از آن در این باره هیچ ایده‌ای نداشتم.
ما نمونه دوم را برای آزمایش DNA می خواهیم
حسن شامی در مورد نمونه DNA گفت: جناب قاسم حماده به ما قول داد [نمونه دوم DNA را که دست خودش است به ما بدهد]. در مستند 52 دقیقه‌ای که پخش شد، در خانه خودم جلوی دوربین به من می‌گوید و شما خودتان امروز صبح پخشش کرده‌اید… من می‌گویم: ما نمونه موی دوم را می‌خواهیم. به من پاسخ می‌دهد: این برای تو اهمیتی دارد؟ و من می‌گویم: بله. ثانیا: آقای تام رابرت، کارگردان برنامه، به ما گفت: بله، قاسم حماده موی دیگری در اختیار دارد اما نمی‌خواهد به شما بدهد چون حرف خودش را نقض می‌کند؟
مانع انجام DNA می شوند تا ادعای یافتن پیکر امام بی اعتبار نشود
دبیر کمیته پیگیری در پاسخ به این پرسش که چطور ممکن است نمونه مرتبط با موضوعی به این اهمیت در دفتر جنبش أمل لبنان گم شود، گفت: من در حالی که خودم سال 2017 از این موضوع مطلع شده‌ام، در مستندی که سال 2024 در خانه من فیلمبرداری شده، با زبان خودم به BBC می‌گویم و در مستند هست که: از جانب مسئولان مربوط که سال 2011 نمونه به آن‌ها تحویل شده است مطلع شدم و در پاسخ به سؤال من گفته‌اند: به علت‌های فنی گم شده است. در هر صورت بگذار در یک جمله پاسخت را بدهم.
وی ادامه داد: فرض کنید این سند دست من بوده است و خانه‌ام آتش گرفت یا خراب شد. خانه خود من واقعا در جنگ خراب شد. وقتی شما یک نسخه دیگر دارید [به من بدهید]. شاهدانی هستند و دلایلی درون همین مستند هست که نشان می‌دهد او یک نمونه دیگر دارد. چرا این مو را به ما نمی‌دهد که روی آن آزمایش DNA انجام دهیم؟
حسن شامی گفت: نمونه را به ما تحویل نمی دهند، چون اگر ما آزمایش را مانند ده‌ها پیکر دیگر، انجام دهیم و منطبق نباشد آن وقت هیچ کدام از این داستان‌های پلیسی دیگر فایده‌ای ندارد. این اولین بارمان نیست. ما از این صحنه‌ها شگفت‌زده نمی‌شویم.
اطلاعات خواسته شده را در اختیار ما نگذاشته اند
در ادامه مجری بار دیگر ادعای مطرح شده در مستند را تکرار کرد و پرسید چرا از مسئولان لیبی نمی‌خواهید که بگویند این پیکر چه شد و به شما از آن نمونه بدهند؟ چه چیزی باعث می‌شود این اطلاعات را دنبال نکنید؟
قاضی شامی پاسخ داد: تیم BBC حین تصویربرداری در سال 2024 گفتند آدرس یک قبر احتمالی را در کنار بیمارستان الزاویه می‌دهند تا بتوانیم به واسطه همکاری‌مان با مسئولان لیبی و تفاهم‌نامه‌ای که میانمان هست، از آن‌ها درخواست کنیم نبش قبر کنند. عجیب آن است که جناب کریستوفر میشل در یک نامه مکتوب پس از آن، مرا عتاب می‌کند که چرا این کار را نکردید در حالی که من بارها ازشان آدرس را درخواست کرده‌ام و اسنادش موجود است.
وی درباره کارگر سردخانه گفت: هر حقوق‌دان و شهروند عادی می‌بیند که جناب قاسم حماده (من او را به بازیگوشی متهم نمی‌کنم) سؤال‌های جهت‌دار از آن کارگر می‌پرسد و او را تحت فشار می‌گذارد.
پیکرهای یافته شده در سردخانه در همان سال تعیین هویت شدند
دبیر کمیته پیگیری ادامه داد: روشن است سؤال‌هایی که از کارگر سردخانه پرسیده می‌شود جهت‌دار است تا به یک پاسخ معین برسد اما او پاسخ روشنی نداد. اجازه بدهید موضوعی را برای اولین بار به شما بگویم که همه موضوع سردخانه را از بین می‌برد: سال 2012 مسئولان لیبی وجود این سردخانه و پیکرهای درون آن را به ما اطلاع دادند و به ما گفتند کسی که شایعه کرده بود، یکی از آن پیکرها متعلق به امام است، برای این بود که از پیکرها آزمایش DNA بگیرند و برادرش پیدا شود. از همه پیکرها آزمایش گرفتند و مشخص شد همه آن پیکرها متعلق به افراد لیبیایی است. پیکری در کار نیست.
ما ده‌ها بار آزمایش DNA انجام داده‌ایم، آخرین نمونه در ژانویه 2025 بوده است
مجری با اشاره به اینکه آخرین سفر قاضی شامی به لبنان در سال 2016 بوده و اکنون دلایل تازه‌ای پیدا شده است، سوال کرد نمی‌خواهید به آن‌ها اعتنا کنید و با مسئولان لیبی صحبت کنید و اگر می‌گویید کشته نشده است چه شده است؟
قاضی شامی گفت: مصطفی عبدالجلیل در آوریل 2012 پیکری به ما تحویل داد و گفت پنج محافظ با قطعیت گفته‌اند این متعلق به امام صدر است. آزمایش DNA انجام دادیم و مشخص شد این متعلق به امام نیست، بلکه متعلق به یکی از مخالفان لیبی به نام مرحوم منصور کیخیاست و این اثبات شد. پس این اولین بار نیست. ما پیش از این، از این تجربه‌ها داشته‌ایم. شما می‌گویید تصویری وجود دارد. نمی‌شود به کار کامپیوتری روی تصویر اعتماد کرد.
وی درباره همکاری نکردن مسئولان لیبی بیان کرد: ما عدم همکاری‌شان را اعلام و گله کردیم. ما حتی تا آغاز سال فعلی [میلادی] آزمایش DNA انجام داده‌ایم. ما ده‌ها بار آزمایش DNA انجام داده‌ایم. ما سرمان را زیر برف نمی‌کنیم.
مجری در پاسخ گفت: شما به من گفتید آخرین حرکت واقعی برای سال 2016 بوده است.
قاضی شامی در پاسخ گفت: آخرین سفر ما 2016 بوده است. اما سال 2024 هیئت لیبیایی به این‌جا آمد و 2025 ما به همراه هیئت دادستانی لیبی به استانبول رفتیم. من گفتم آخرین سفر برای سال 2016 بوده است اما آخرین DNA برای ماه ژانویه 2025 بوده است.
اطلاعات قطعی داریم که امام میان چندین زندان منتقل شده است
مجری به عنوان سوال پایانی پرسید: اگر صحت دلایل کشته شدن امام را زیر سؤال می‌برید، ارزیابی شما به عنوان رئیس کمیته پیگیری این پرونده، از سرنوشت او چیست؟
قاضی شامی پاسخ داد: خیلی کوتاه بگویم. ما اطلاعات قطعی داریم که امام میان چندین زندان منتقل شده است. هانیبال فرزند معمر قذافی گفته است او تا سال 1982 در منطقه جنزور بوده و این ترور فوری را منتفی می‌کند. ما به گفته‌های دادستان لیبی، سیستم قضایی ایتالیا و ارکان نظام سابق لیبی [که اکنون] در کشورهای مختلف [ساکن هستند] استناد می‌کنیم. ما تا دورترین کشورهای جهان رفتیم تا با آن‌ها مصاحبه کنیم. این‌ها افرادی هستند که یا شاهد بودند و یا مظنون.
مجری تأکید کرد سوال او مربوط به وضعیت فعلی امام است نه گذشته
قاضی شامی پاسخ داد: هیچ ارزیابی‌ای وجود ندارد و عمر انسان نیز در هیچ مذهب یا دستگاه قضایی محدودیت ندارد. 97 ساله بودن چیزی را نشان نمی‌دهد. تا زمانی که او از دنیا نرفته است، پس زنده است اما در عین حال ما سرمان را زیر برف نمی‌کنیم. ما به این قاعده پایبندیم که در ناپدیدسازی اجباری شما باید خواستار آزادسازی فرد ربوده‌شده باشید اما اینکه 97 سالش شده است [چیزی را نشان نمی‌دهد]. من توجه شما و مدیران BBC را به یکی از زندانیان سیاسی قذافی به نام احمد زبیر سنوسی جلب می‌کنم که امروز بیش از 100 سالش است و رئیس یک حزب در لیبی است و 40 سال زندانی بوده است.