ایران پرسمان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، که با جنگنده‌های اف-15 سعودی، فرش قرمز و پروتکل کامل سلطنتی مورد استقبال قرار گرفت، روز چهارشنبه (26 شهریورماه) در دیدار با محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، «توافقنامه دفاع متقابل استراتژیک» (SMDA) را امضا کرد. ناظران می‌گویند این لحظه‌ای برجسته در اتحاد چند دهه‌ای بین دو کشور است که روابطشان تقریبا به هشت دهه پیش برمی‌گردد.
«عابد حسین» در گزارشی برای الجزیره نوشت، مراسم امضای این توافقنامه در دربار سلطنتی در کاخ الیمامه در ریاض، با حضور مقامات ارشد عربستان، در کنار نمایندگانی از پاکستان، تنها قدرت هسته‌ای جهان اسلام برگزار شد. این توافق در برهه‌ای حساس صورت می‌گیرد. سیاست‌های منطقه‌ای به‌دلیل دو سال تجاوز اسرائیل - از جمله جنگ علیه غزه و حملات به کشورهای همسایه - که با حمله اسرائیل به دوحه، پایتخت قطر، به اوج خود رسید، دستخوش تغییر شده است.
وزارت امور خارجه پاکستان اعلام کرد که توافق با عربستان سعودی نشان‌دهنده «تعهد مشترک» هر دو کشور برای تقویت امنیت و ارتقای صلح منطقه‌ای است؛ در عین حال متعهد به «تقویت بازدارندگی مشترک در برابر هرگونه تجاوز» نیز هستند. این وزارتخانه اعلام کرد: «این توافق بیان می‌کند که هرگونه تجاوزی علیه هر یک از کشورها، تجاوز علیه هر دو کشور تلقی خواهد شد.» این توافقنامه در راستای بازدارندگی مشترک در برابر هرگونه تجاوز و انجام حمله تلافی‌جویانه احتمالی علیه دشمن است.
«اسفندیار میر»، عضو ارشد مرکز استیمسون مستقر در واشنگتن، این پیمان را «نقطه عطفی» برای هر دو کشور توصیف کرد. او به الجزیره گفت: «پاکستان پیش از این در طول جنگ سرد معاهدات دفاعی متقابل با ایالات متحده داشت، اما این معاهدات در دهه 70میلادی از هم پاشیدند. حتی با چین، با وجود همکاری‌های دفاعی گسترده، پاکستان فاقد یک پیمان دفاعی متقابل رسمی است.» در عین حال، «محمد فیصل»، محقق امنیت جنوب آسیا در دانشگاه فناوری سیدنی، بر این باور است که این توافق می‌تواند به‌عنوان الگویی برای پاکستان به‌منظور مشارکت در همکاری‌های دفاعی دوجانبه مشابه با امارات و قطر باشد.
عربستان سعودی یکی از اولین کشورهایی بود که پس از استقلال پاکستان در اوت 1947، این کشور را به رسمیت شناخت. در سال 1951، دو کشور «معاهده دوستی» را امضا کردند که پایه و اساس دهه‌ها همکاری استراتژیک، سیاسی، نظامی و اقتصادی را بنا نهاد. در طول سال‌ها، نیروهای مسلح پاکستان چندین بار به پادشاهی عربستان سعودی اعزام شده و پرسنل سعودی را هم در خلیج‌فارس و هم در پاکستان آموزش داده‌اند. اما جدیدترین پیمان در حالی منعقد می‌شود که صفحه شطرنج ژئوپلیتیک خاورمیانه در حال تغییر است. پیامدهای جنگ اسرائیل علیه غزه و حملات این رژیم به کشورهای خاورمیانه، نگرانی در میان کشورهای خلیج فارس را دامن زده است.
«مهول سریواستاوا» و «حمزه جیلانی» هم در گزارش دیروز جمعه برای «فایننشال تایمز» روایت دیگری از همکاری دو کشور را ارائه دادند. آنها در گزارش خود نوشتند، در ماه مه 1998، چند هفته پس از آنکه هند یک بمب هسته‌ای را در نزدیکی مرز پاکستان آزمایش کرد، نواز شریف، نخست‌وزیر وقت پاکستان، با عبدالله بن عبدالعزیز، ولیعهد وقت، در ریاض تماس تلفنی گرفت و خطاب به ولیعهد عربستان گفت: «اگر شریف دست به آزمایش متقابل بزند، آیا عربستان سعودی در کنار برادر مسلمان خود خواهد ایستاد؟» پاسخ ظرف چند روز پس از آزمایش اتمی پاکستان رسید: حدود 50هزار بشکه نفت عربستان در روز، به صورت رایگان، به پاکستان فرستاده شد تا پاکستان بتواند تحریم‌ها را تحمل کند. به نوشته گزارشگران فایننشال‌تایمز، اعلامیه مشترک آنها در حالی منتشر شد که خاورمیانه با یک اسرائیلِ بی‌قید و بند و یک آمریکای غیرقابل پیش‌بینی در حال تغییر شکل است. این در حالی است که اسرائیل در 9سپتامبر به رهبران حماس در دوحه (قطر) حمله و رهبران خلیج فارس را شوکه کرد. درحالی‌که جزئیات این پیمان همچنان مبهم است و مقامات سعودی ادعا می‌کنند که زمان این دیدار اتفاقی بود، اما پیامدهای آن واضح است: اگر اسرائیل و ایالات متحده در حال تغییر نظم خاورمیانه‌اند، عربستان سعودی مشتاق است که اتحاد قدیمی‌تر خود را با یک دوست چابک تقویت کند.
«جاشوا وایت»، یکی از اعضای اندیشکده بروکینگز، گفت: «ما نباید این دیدار را واکنشی به این لحظه خاص بدانیم، بلکه این دیدار واکنشی به تغییرات گسترده‌تر تکتونیکی در منطقه است. هر دو کشور به‌دلیل رفتار ایالات متحده، انگیزه‌های قابل‌توجهی برای تنوع‌بخشی در روابط خود دارند. اکنون زمانی است که هر دو کشور باید گزینه‌هایی برای خود ایجاد کنند.» مقامات سعودی به فایننشال‌تایمز گفتند که چند سالی است در مورد این پیمان دفاعی مشترک در حال مذاکره هستند. با این حال، به نظر می‌رسد منافع نظامی دو کشور برای دهه‌ها در هم تنیده شده است.
از سال 1974 - نزدیک به زمان اولین آزمایش هسته‌ای هند و پیروزی اسرائیل در جنگ 1973 علیه همسایگان عرب خود - ذوالفقار علی بوتو، نخست‌وزیر وقت، بارها به ملک فیصل، پادشاه عربستان سعودی، مراجعه کرده بود تا از تلاش پاکستان برای دستیابی به بمب هسته‌ای حمایت کند. اگرچه عبدالقدیر خان، پدر بمب هسته‌ای پاکستان، طبق اعترافات خودش و تحقیقات متعدد، مسوول قاچاق فناوری پیشرفته سانتریفیوژ در دهه‌های 1980 و 1990 از غرب به پاکستان و کشورهای دیگر بود اما مورخان نظامی می‌گویند که راه طولانی رسیدن به باشگاه هسته‌ای با دلارهای نفتی سعودی هموار شد.
موسسه بروکینگز تخمین زده که از دهه 1960، پاکستان بیش از هر کشور دیگری در خارج از جهان عرب، از عربستان سعودی کمک دریافت کرده است. «فیروز خان»، سرتیپ بازنشسته پاکستانی، در کتاب «خوردن علف: ساخت بمب پاکستان» نوشت: «عربستان سعودی حمایت مالی سخاوتمندانه‌ای از پاکستان به عمل آورد که امکان ادامه برنامه هسته‌ای را فراهم کرد.» پاکستان در اقدامی برای قدردانی از کمک‌های عربستان، نام یکی از شهرهای خود را به نام ملک فیصل تغییر داد. این حمایت البته این انتظار را ایجاد کرد که متحدان با اکثریت سنی، روابط نظامی عمیق‌تری با یکدیگر داشته باشند. نیروهای پاکستانی در دهه 1980 از مرز شمالی عربستان سعودی محافظت می‌کردند و سازمان اطلاعات داخلی اش به مجرایی برای پول نقد عربستان و آمریکا تبدیل شد که به مجاهدان افغان در بیرون راندن روس‌ها کمک کرد. امروزه، مشاوران نظامی باتجربه پاکستان به آموزش ارتش نسبتا بی‌تجربه عربستان سعودی کمک می‌کنند.
«عمر عبدالباقی» هم در روایت خود برای «وال‌استریت ژورنال» نوشت، عربستان سعودی دهه‌ها برای حفاظت نظامی به ایالات متحده متکی بود اما اکنون به دنبال جای دیگری است. پیمان دفاعی مشترک دو کشور می‌تواند توازن قدرت منطقه‌ای را تغییر دهد. این اولین نمونه قابل‌توجه اخیر از یک شریک دیرینه ایالات متحده در خاورمیانه است که به دنبال فاصله گرفتن از وابستگی به واشنگتن در راستای امنیت ملی خود است. در این مورد، عربستان سعودی با یک تیر دو نشان می‌زند: به یک قدرت نظامی منطقه‌ای روی آورد که با روسیه و چین همسو است و در عین حال روابط خود را با ایالات متحده هم حفظ می‌کند.
این اقدام ضربه‌ای به طرح تحت رهبری ایالات متحده برای ادغام بیشتر اسرائیل در یک مشارکت امنیتی خاورمیانه است. «علی شهابی»، مفسر سیاسی سعودی، گفت: «مردم نگران هستند که اسرائیل نفوذ بی‌موردی دارد و هر کاری که می‌خواهد در منطقه انجام می‌دهد و در مقابل، قسر در می‌رود.» پیمان عربستان-پاکستان قرار نیست و نمی‌تواند جایگزین قدرت آمریکا در منطقه شود و سعودی-آمریکا همچنان در زمینه‌های امنیتی و اطلاعاتی با هم همکاری نزدیکی دارند. شهابی گفت، اما این پیام را به ایالات متحده و اسرائیل می‌فرستد که خلیج فارس به دنبال جای دیگری برای امنیت است.
بازار ![]()