ایران پرسمان - ایسنا / در حالی که سیگار سال‌هاست به‌عنوان یکی از عوامل اصلی مرگ‌ومیر در جهان شناخته می‌شود، نتایج یک پژوهش تازه در ایران نشان می‌دهد مصرف سیگار در میان جوانان همچنان در سطحی نگران‌کننده قرار دارد و نیاز به برنامه‌ریزی فوری احساس می‌شود.
سیگار یکی از جدی‌ترین تهدیدها برای سلامت عمومی در قرن حاضر است. براساس آمارهای جهانی، میلیون‌ها نفر هر سال به دلیل بیماری‌های ناشی از استعمال دخانیات جان خود را از دست می‌دهند، و بخش عمده‌ای از این مرگ‌ها در کشورهای درحال‌توسعه رخ می‌دهد. مصرف سیگار علاوه بر ایجاد وابستگی شدید، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سرطان و مشکلات تنفسی را چندین برابر می‌کند. در ایران نیز، طبق بررسی‌های رسمی، روزانه حدود 68 میلیون نخ سیگار مصرف می‌شود؛ آماری که نشان می‌دهد این عادت ناسالم هنوز به‌طور گسترده در جامعه ریشه دارد.
در سال‌های اخیر، شروع مصرف سیگار در سنین پایین به یک دغدغه مهم بهداشتی تبدیل شده است. جوانانی که زودتر سیگار می‌کشند، معمولاً وابستگی شدیدتری به نیکوتین پیدا می‌کنند و ترک آن برایشان دشوارتر است. از سوی دیگر، مصرف سیگار در این سنین معمولاً با رفتارهای پرخطر دیگری مانند مصرف مواد مخدر یا الکل همراه می‌شود. در میان دلایل گرایش به سیگار، تأثیر گروه همسالان بسیار پررنگ است. بسیاری از نوجوانان، برای همراهی با جمع یا تجربه هیجان، سیگار را امتحان می‌کنند و همین تجربه‌های گاه‌به‌گاه در ادامه به مصرف روزانه تبدیل می‌شود. به همین دلیل، شناخت عوامل مؤثر بر این رفتار در جوانان برای طراحی سیاست‌های پیشگیرانه ضروری است.
بازار ![]()
در این زمینه، لیلا رجایی و همکارانش از دانشکده بهداشت و ایمنی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی پژوهشی انجام داده‌اند تا وضعیت مصرف سیگار در میان جوانان تهرانی و عوامل مؤثر بر شروع و تداوم آن را بررسی کنند. این پژوهش به‌جای تمرکز بر پیامدهای پزشکی، بر رفتارها و انگیزه‌های اجتماعی جوانان تمرکز دارد و می‌کوشد تصویری روشن از روند مصرف دخانیات در نسل جوان ارائه دهد.
این مطالعه روی 1556 جوان تهرانی انجام شده است. داده‌ها با پرسش‌نامه‌های استاندارد برگرفته از مطالعات بین‌المللی سازمان جهانی بهداشت و مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا گردآوری شد. سپس اطلاعات به کمک نرم‌افزار آماری تحلیل شده و رابطه میان متغیرهایی مانند جنسیت، وضعیت شغلی و دلایل شروع سیگار بررسی گردید. این رویکرد علمی به پژوهشگران امکان داد تا از میان داده‌های خام، الگوهای واقعی رفتار مصرف سیگار در جامعه جوانان استخراج کنند.
نتایج نشان دادند که حدود 17 درصد از جوانان تهرانی سیگار مصرف می‌کنند؛ از این میان، 2.6 درصد مصرف روزانه و 11.2 درصد مصرف غیرروزانه دارند. در این زمینه، تفاوت معناداری میان زنان و مردان مشاهده شد؛ به‌طوری‌که بیش از 78 درصد مصرف‌کنندگان مرد بودند.
دلایل اصلی گرایش به سیگار، «تفریح و سرگرمی»، «احساس لذت» و «فراموشی مشکلات» عنوان شده است. همچنین مشخص شد رابطه نزدیکی میان مصرف سیگار با وضعیت شغلی و تأثیر گروه همسالان وجود دارد.
در بخش نتیجه‌گیری پژوهش آمده است که با توجه به شیوع بالای مصرف سیگار و تأثیر عوامل اجتماعی و روانی بر آن، نیاز به طراحی برنامه‌های آموزشی و پیشگیرانه متناسب با شرایط جوانان کشور وجود دارد. پژوهشگران تأکید کرده‌اند که بدون شناخت دقیق وضعیت موجود، هیچ برنامه کنترل دخانیات نمی‌تواند مؤثر باشد.
تحلیل‌های تکمیلی این پژوهش نیز زوایای مهمی از موضوع را روشن می‌کند. در مقایسه میان دو گروه مصرف‌کننده روزانه و غیرروزانه، مشخص شد که سیگار کشیدن برای بسیاری از جوانان در ابتدا نوعی تفریح یا تجربه اجتماعی است، اما به‌تدریج به یک وابستگی تبدیل می‌شود. همچنین مصرف در میان پسران به‌مراتب بیشتر از دختران است؛ موضوعی که می‌تواند ناشی از تفاوت‌های فرهنگی، فشار اجتماعی یا دسترسی آسان‌تر باشد.
در عین حال، نقش گروه دوستان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل شروع و ادامه مصرف سیگار تأیید شده است؛ نکته‌ای که نشان می‌دهد مقابله با این پدیده صرفاً از طریق هشدارهای بهداشتی کافی نیست، بلکه باید برنامه‌های آموزشی و مهارتی برای تقویت قدرت نه گفتن در جمع‌های همسالان تدوین شود.
بر پایه توصیه‌های این پژوهش، لازم است در هر شهر کشور، بررسی‌های مشابهی درباره مصرف مواد دخانی در جوانان انجام گیرد تا برنامه‌های پیشگیرانه متناسب با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی هر منطقه طراحی شود. همچنین استمرار برنامه‌های نظام مراقبت از رفتارهای پرخطر جوانان، از جمله مصرف سیگار، برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و جسمی ناشی از آن ضروری است.
این یافته‌ها در «مجله دانشگاه علوم پزشکی قم» منتشر شده‌اند؛ نشریه‌ای وابسته به این دانشگاه که به انتشار دستاوردهای علمی در حوزه سلامت عمومی و بهداشت جامعه می‌پردازد و هدف آن، ترویج پژوهش‌های کاربردی برای ارتقای سلامت مردم است.