ایران پرسمان - ایسنا / ناباروری یکی از چالش‌های روبه‌افزایش در جوامع امروزی است که بسیاری از زوج‌های جوان را درگیر کرده است؛ اما پژوهش‌های تازه درباره استفاده از سلول‌های بنیادی برای درمان ناباروری، افق‌های نوینی را در برابر علم پزشکی گشوده است، گرچه سوالاتی را نیز به وجود آورده است.
ناباروری به حالتی گفته می‌شود که زوجین با وجود رابطه جنسی منظم و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری، پس از یک سال موفق به بارداری نمی‌شوند. این مسئله که قبلا بیشتر در سنین بالا دیده می‌شد، اکنون در میان جوان‌ترها نیز افزایش یافته است. آمارهای سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد بین هشت تا دوازده درصد از زوج‌های در سنین باروری در سراسر جهان با ناباروری دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این مشکل نه‌تنها زندگی خانوادگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه پیامدهای روانی و اجتماعی گسترده‌ای هم دارد. علل ناباروری متنوع‌اند، از مشکلات اسپرم در مردان گرفته تا اختلالات تخمک‌گذاری و ناهنجاری‌های رحمی در زنان. هر مرحله از فرآیند لقاح اگر به درستی انجام نشود، احتمال بارداری کاهش می‌یابد و اینجاست که علم پزشکی به دنبال راه‌های تازه‌ای برای درمان می‌رود.
بازار ![]()
در دهه‌های اخیر روش‌هایی چون لقاح آزمایشگاهی (IVF) به عنوان راه‌حل‌های رایج در درمان ناباروری به کار رفته‌اند. با این حال، موفقیت این روش‌ها همواره محدود بوده است و حدود نیمی از موارد ناباروری را می‌تواند برطرف کند. همین محدودیت‌ها باعث شده است پژوهشگران به سراغ روش‌های نوین مانند سلول‌های بنیادی بروند. سلول‌های بنیادی سلول‌هایی هستند که توانایی تبدیل به انواع دیگر سلول‌ها را دارند؛ از جمله سلول‌های تخمک و اسپرم. در سال‌های اخیر، استفاده از این سلول‌ها برای بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده یا تولید سلول‌های زایا در آزمایشگاه مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش‌های اولیه در حیوانات نتایج امیدوارکننده‌ای نشان داده‌اند، اما موضوع اصلی که همچنان مورد بحث است، جنبه‌های اخلاقی استفاده از این سلول‌ها، به‌ویژه در نمونه‌های انسانی است.
در همین راستا، سید مرتضی موسوی جاجرمی، استادیار گروه معارف اسلامی در دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، به همراه دو همکار از همان دانشگاه و با همکاری دانشگاه صنعتی قوچان، تحقیقی درباره کاربرد سلول‌های بنیادی در درمان ناباروری با در نظر گرفتن ملاحظات اخلاقی انجام داده‌اند. این پژوهش که با رویکردی تحلیلی انجام شده، تلاش دارد نشان دهد چگونه می‌توان از ظرفیت سلول‌های بنیادی در درمان ناباروری بهره گرفت، بدون آنکه از اصول اخلاقی فاصله گرفت.
در این تحقیق که به روش مروری انجام شده است، پژوهشگران از منابع علمی، کتابخانه‌ای و مقالات معتبر استفاده کرده‌اند تا ابعاد گوناگون موضوع را بررسی کنند. در واقع، هدف آن‌ها این بوده که مشخص کنند سلول‌های بنیادی تا چه اندازه می‌توانند در درمان ناباروری مؤثر باشند و چه چالش‌هایی در مسیر استفاده از آن‌ها وجود دارد. این روش به محققان اجازه داده تا ضمن مرور پژوهش‌های گذشته، به جمع‌بندی جامعی از وضعیت فعلی علم در این حوزه برسند.
نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهند که افزایش ناباروری در سال‌های اخیر، به‌ویژه به دلیل عوامل محیطی، استرس، آلودگی و تغییرات هورمونی، توجه دانشمندان را به درمان‌های نوین جلب کرده است. سلول‌های بنیادی با توانایی ویژه در تمایز به انواع سلول‌ها، می‌توانند نقشی اساسی در بازسازی بافت‌های تولیدمثلی ایفا کنند. با این حال، استفاده از این فناوری مستلزم رعایت دقیق اصول اخلاقی است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، استفاده از رویان‌های اضافی حاصل از لقاح آزمایشگاهی، تنها در صورت رضایت آگاهانه زوجین و حفظ محرمانگی اطلاعات، می‌تواند مجاز باشد.
در بخش دیگری از یافته‌ها آمده است که فناوری‌های کمک‌باروری تنها پاسخگوی حدود نیمی از موارد ناباروری هستند و به همین دلیل، درمان‌های مبتنی بر سلول‌های بنیادی به عنوان گزینه‌ای نویدبخش مطرح می‌شوند. این سلول‌ها قادرند مشکلات ژنتیکی را نیز در سطح سلولی اصلاح کنند، اما محققان تأکید کرده‌اند که لازم است تحقیقات بیشتری برای اطمینان از ایمنی و کارایی این روش‌ها انجام شود.
در ادامه، پژوهشگران بر این نکته تأکید دارند که اگرچه استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان ناباروری چشم‌انداز جذابی دارد، اما باید از جنبه‌های فقهی، حقوقی و اخلاقی نیز بررسی شود. به‌ویژه مسائلی مانند منبع تولید سلول‌های بنیادی، نحوه جمع‌آوری داده‌های شخصی بیماران و رعایت رازداری، از موضوعات مهمی هستند که باید پیش از اجرای گسترده این روش مورد توجه قرار گیرند.
در جمع‌بندی این مطالعه آمده است برای زوج‌هایی که از فناوری‌های کمک‌باروری نتیجه‌ای نمی‌گیرند، روش‌های مبتنی بر سلول‌های بنیادی می‌تواند روزنه امیدی باشد. با این حال، هنوز نیاز به شواهد علمی دقیق‌تر برای استفاده گسترده از این روش‌ها وجود دارد. چالش اصلی در حال حاضر، یافتن تعادلی میان پیشرفت‌های علمی و رعایت اصول اخلاقی است تا از سوء‌استفاده‌های احتمالی جلوگیری شود.
پژوهشگران پیشنهاد کرده‌اند که ایجاد مراکز تخصصی برای مطالعات سلول‌های بنیادی در حوزه ناباروری می‌تواند به توسعه این دانش و ارائه درمان‌های مؤثرتر کمک کند. همچنین بر لزوم تدوین دستورالعمل‌های جهانی برای بهره‌گیری قانونی و اخلاقی از این فناوری تأکید شده است تا از نابرابری میان کشورها در دسترسی به درمان‌های نوین جلوگیری شود.
نتایج این تحقیق در «مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی» منتشر شده است؛ نشریه‌ای علمی وابسته به این دانشگاه که به انتشار پژوهش‌های نوآورانه در زمینه‌های پزشکی و اخلاق زیستی می‌پردازد.