ایران پرسمان - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
سفر رییس دستگاه دیپلماسی کشورمان به پاریس را باید فراتر از یک سفر نمادین ارزیابی کرد، زیرا در شرایط کنونی این احتمال بالاست که پاریس با هدف احیای نقش خود در برنامه هستهای ایران و به نیابت از ایالاتمتحده بستر را برای اجرای فرمول «امتیاز در برابر امتیاز» آماده کرده و زمینه را برای رایزنیهای مستقیم یا غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن هموار کند
بازار ![]()
نوشین محجوب| در شرایطی که برنامه هستهای صلحآمیز جمهوری اسلامی ایران بار دیگر هدف قطعنامهای هماهنگ شده ازسوی تروییکای اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) و ایالاتمتحده در شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی قرار گرفته و تهران با واکنش قاطع و اعلام کاهش همکاریهای داوطلبانه فراتر از قوانین پادمان پاسخ داده، سفر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان به پاریس برای دیدار با ژان-نوئل بارو، همتای فرانسویاش، در روز چهارشنبه 5 آذر 1404 (26 نوامبر 2025) از اهمیت راهبردی برخوردار است. این سفر، نخستین دیدار رسمی وزیر خارجه ایران با یکی از اعضای تروییکا پس از صدور قطعنامه اخیر به شمار میرود و درحالی صورت میگیرد که فرانسه تلاش دارد تا خود را به عنوان «میانجی» یا «هماهنگکننده» احتمالی میان تهران و غرب معرفی میکند؛ نقشی ادعایی که سابقه تاریخی آن از مذاکرات سعدآباد تا توافق برجام، با بدعهدیهای مکرر اروپا و خروج یکجانبه امریکا از توافق همراه بوده است. پاریس در روزهای اخیر مدعی شده این دیدار میتواند «فرصتی برای همکاری مجدد ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی» و حتی «بازتعریف چارچوبی تازه» باشد؛ ادعاهایی که از نگاه تهران، نه تنها فاقد ضمانت اجرایی است، بلکه در ادامه همان سیاست «فشار حداکثری نیابتی» واشنگتن تفسیر میشود. در حالی که حیات سیاسی برجام عملا به پایان رسیده و جمهوری اسلامی ایران بر همکاری صرفا در چارچوب معاهده «انپیتی» و پادمان تاکید دارد، اروپا همچنان از اهرمهای باقیمانده مانند مکانیسم ماشه و تحریمهای یکجانبه به عنوان ابزار چانهزنی استفاده میکند؛ اهرمهایی که پس از خروج امریکا از برجام و ناتوانی تروییکای اروپایی در عمل به تعهدات یازدهگانه خود، عملا از اعتبار تهی شدهاند. این سفر در عین حال آزمونی جدی برای سنجش میزان استقلال عمل اروپا در برابر فشارهای کاخ سفید به شمار میرود؛ اینکه آیا پاریس قادر است از جایگاه ادعایی خود به عنوان «پل ارتباطی» استفاده کند و مسیری مبتنی بر احترام متقابل و لغو واقعی تحریمها پیشنهاد دهد یا صرفا نقش «پیک فشار» واشنگتن را ایفا خواهد کرد. در این راستا روزنامه اعتماد در گفتوگویی با عبدالرضا فرجیراد، استاد ژئوپلیتیک به ابعاد استراتژیک این دیدار، امکان یا عدم امکان احیای دیپلماسی هستهای بر پایه شروط عزتمندانه ایران و چشمانداز کاهش تنش در سایه خواستههای حداکثری امریکا را با نگاهی واقعبینانه و مبتنی بر اصول ثابت سیاست خارجی جمهوری اسلامی میپردازد. فرجیراد معتقد است که سفر عراقچی به پاریس فرصتی چندلایه برای شکستن بنبست کنونی است؛ فرانسه هم به دنبال آزادی زندانیانش است، هم میخواهد نقش میانجی میان ایران و امریکا را احیا کند و هم نگران پیامدهای صلح اوکراین و وضعیت نامعلوم مواد غنی شده ایران پس از تجاوزات اخیر امریکا و اسراییل به تمامیت ارضی کشورمان است. به نظر او، اروپا اهرم مستقیمی برای لغو مکانیسم ماشه ندارد اما میتواند با هماهنگی امریکا یک فرمول موقت «امتیاز در برابر امتیاز» (توقف غنیسازی بالا در برابر کاهش تحریمها و بازگشت بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی) پیشنهاد دهد و اگر مذاکرات اینبار آغاز شود، به دلیل درسآموختههای تلخ ترامپ از جنگ 12روزه و تمایل مشترک همه طرفها به پرهیز از درگیری، شانس به نتیجه رسیدن آن بیش از دفعات پیشین است.
مشروح گفتوگو در ادامه آمده است:
عبدالرضا فرجیراد در پاسخ به پرسش «اعتماد» درباره نتایج احتمالی سفر سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان به پاریس پس از هلند گفت: این سفر را عمدتا باید بر پایه دو موضوع تحلیل و تببین کرد؛ نخست تلاش فرانسه برای آزادی دو شهروند فرانسوی باقیمانده در بازداشت ایران و دوم تمایل پاریس به ایفای دوباره نقش فعال در پرونده هستهای ایران پس از کنار گذاشته شدن از برجام به دلیل فعالسازی مکانیسم ماشه توسط آلمان. این استاد ژئوپلیتیک در ادامه افزود: فرانسه به شدت نگران است که تنش فزاینده ایران و امریکا به درگیری گسترده در منطقه منجر شود که مستقیما به ضرر منافع اروپا خواهد بود.
او خاطرنشان کرد: پاریس پس از تجربه نه چندان موفق میانجیگری در حاشیه سفر مسعود پزشکیان، رییسجمهور ایران به نیویورک، اکنون میخواهد باردیگر نقش میانجیگرایانهاش را به آزمون گذاشته و از طریق گفتوگو با آقای عراقچی زمینهای برای ازسرگیری مذاکرات غیرمستقیم یا حتی مستقیم تهران- واشنگتن فراهم آورد. فرجیراد در ادامه تصریح کرد: فرانسه امیدوار است طرحی حداقلی تعریف کند که درنهایت ازسوی امریکا ارایه شده و مذاکرات رسمی را ممکن سازد. به گفته او، پاریس همچنان سیاست رسمی «غنیسازی صفر» برای ایران را دنبال میکند، اما باتوجه به تحولات اخیر، احتمال دارد سه کشور اروپایی و به ویژه فرانسه حاضر شوند طرحی را بپذیرند که در آن غنیسازی برای مدت معین متوقف شود تا در ازای آن فضا برای ورود ایران و امریکا به فاز مذاکره هموار گردد و اروپاییها نقش میانجی را ایفا کنند. این استاد ژئوپلیتیک با اشاره به منافع گسترده فرانسه در ایران تاکید کرد: پاریس اعتقاد دارد ایران و امریکا سرانجام پای میز مذاکره خواهند نشست، چه با میانجیگری فرانسه و چه بدون آن. به باور این استاد ژئوپلیتیک، در چنین شرایطی فرانسه نمیخواهد از فرآیند رایزنیهای احتمالی کنار گذاشته شود، به ویژه آنکه توافق احتمالی ایران و امریکا میتواند سرمایهگذاریهای کلان فرانسه در حوزه نفت، خودرو و سایر بخشهای ایران را به خطر بیندازد، از همین رو موضع فرانسه در اروپا تا حدی از آلمان و بریتانیا متفاوت است؛ پاریس از استقلال نسبی در سیاست خارجی برخوردار است و به امریکا اعتماد کامل ندارد، بنابراین ترجیح میدهد در تمام تحولات مرتبط با برنامه هستهای ایران و گفتوگوهای احتمالی تهران- واشنگتن، هم در جریان باشد و هم نقش موثری ایفا کند. به باور فرجیراد، اگر این مذاکرات با جدیت پیگیری شود، این رخداد میتواند مقدمهای برای ازسرگیری گفتوگوها میان ایران و ایالاتمتحده باشد. فرجیراد در ادامه مصاحبه خود با روزنامه اعتماد ضمن اشاره دوباره به تلاش فرانسه برای ایفای نقش میانجی تاکید کرد که بخش مهمی از این سفر دقیقا در همین قالب قابل تبیین است و فرانسه بار دیگر میخواهد خود را به عنوان میانجی اصلی و بازیگر تعیینکننده در روابط ایران و تنشهای ایران و غرب معرفی کند. به باور فرجیراد، البته این به معنای نادیده گرفتن مسائل دوجانبه نیست؛ موضوع آزادی شهروندان فرانسوی باقیمانده در ایران قطعا یکی از محورهای اصلی گفتوگو خواهد بود و پاریس میخواهد مذاکراتی را که در حاشیه سفر رییسجمهور پزشکیان به نیویورک آغاز کرده بود و تا حدی هم به نتیجه رسید، به طور کامل به سرانجام برساند. او در ادامه تصریح کرد که نکته بسیار مهم دیگر، پیشرفت چشمگیر مذاکرات صلح اوکراین است که اکنون به مراحل بسیار حساسی رسیده و احتمال آتشبس یا توافق پایدار به طور جدی افزایش یافته است. فرجیراد خاطرنشان کرد: یکی از بزرگترین نقاط تنش میان ایران و اروپا در سالهای اخیر، همکاریهای نظامی تهران- مسکو در جنگ اوکراین بوده و حتی بخش مهمی از انگیزه اروپا برای تشدید فشار بر برنامه هستهای ایران و چشمپوشی ضمنی بر غنیسازی 60درصد، ریشه در همین موضوع داشته است. به گفته او، اکنون که بیش از نیمی از مسیر مذاکرات صلح اوکراین طی شده، فرانسه به عنوان یکی از بازیگران کلیدی این فرآیند انگیزه مضاعف پیدا کرده تا با ایران وارد گفتوگوی جامع شود و از این رهگذر نقش تعیینکنندهای در شکلدهی به آینده منطقه و روابط ایران و غرب ایفا کند. این کارشناس مسائل بینالملل در پاسخ به پرسش «اعتماد» درباره ادعای پاریس مبنی بر اینکه سفر عراقچی میتواند زمینه همکاری دوباره ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی را فراهم کند و آیا با توجه به مواضع تهران چنین خواستهای محقق خواهد شد یا خیر، گفت: در شرایط کنونی احتمال دستیابی به یک فرمول مشترک موقت وجود دارد، اما تحقق آن بسیار دشوار و مشروط به عقبنشینی واقعی اروپا از تبعات مکانیسم ماشه است.
عبدالرضا فرجیراد افزود: فعالسازی مکانیسم ماشه اساسا نتیجه فشار سنگین امریکا بر تروییکای اروپایی است، اما اکنون نگرانی اصلی خود اروپاییها -حتی بیش از واشنگتن- متوجه دو موضوع شده؛ خروج کامل بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی از ایران و سرنوشت نامعلوم حدود 48 کیلوگرم اورانیوم غنیشدهای که در چهار سایت بمباران شده وجود داشته است. او در ادامه خاطرنشان کرد: قطعنامه اخیر شورای حکام دقیقا برای وادار کردن ایران به صدور مجوز بازدید از همین سایتها تصویب شد، اما نتیجه کاملا معکوس داد و نه تنها آن بازدیدها انجام نشد، بلکه کل فعالیتهای نظارتی نهاد پادمانی در ایران متوقف شد. فرجیراد تاکید کرد: یکی از محورهای اصلی گفتوگوی آقای عراقچی در پاریس همین موضوع خواهد بود و تهران استدلال میکند که اگر مکانیسم ماشه فعال نمیشد، امروز آژانس بینالمللی انرژی اتمی همچنان به کار عادی خود ادامه میداد. این استاد ژئوپلیتیک در ادامه خاطرنشان کرد: در این مذاکرات همزمان دو هدف دنبال میشود؛ از یکسو عقبنشینی تدریجی اروپا از آثار مکانیسم ماشه و ازسوی دیگر بازگشت کامل بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی به ایران و روشن شدن وضعیت مواد هستهای سایتهای آسیب دیده. او افزود: طبیعتا ایران نیز خط قرمزهای خود را تکرار خواهد کرد؛ هیچ مذاکرهای درباره برنامه موشکی پذیرفته نیست و حق غنیسازی صلحآمیز غیرقابل مذاکره باقی میماند. این استاد ژئوپلیتیک همچنین افزود: با وجود همه این سختیها، احتمال رسیدن به یک تفاهم موقت وجود دارد؛ مثلا تمدید وضعیت فعلی توقف غنیسازی برای دورهای محدود در ازای برداشتن گامهای ملموس در مسیر رفع تحریمها و بازگشت آژانس به روال عادی. چنین فرمولی میتواند همزمان خطر درگیری نظامی را کاهش دهد و فضای اعتمادسازی نسبی ایجاد کند. عبدالرضا فرجیراد درباره چشمانداز کلی روابط ایران و فرانسه پس از این سفر و احتمال شکلگیری یک «نقشه راه» مشترک در ماههای آینده گفت: اگر گفتوگوهای پاریس به یک تفاهم حداقلی منجر شود، میتوان انتظار داشت تا پایان سال 2025 میلادی یک نقشه راه موقت و غیررسمی میان تهران و پاریس (با چراغ سبز ضمنی واشنگتن) شکل بگیرد که سه محور اصلی خواهد داشت؛ محور اول، مدیریت بحران هستهای از طریق بازگشت تدریجی بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی در ازای تعلیق بخشی از تحریمهای مکانیسم ماشه است. از منظر او محور دوم، کاهش تنش در حوزه اوکراین است؛ فرانسه به عنوان یکی از حامیان اصلی کییف، علاقهمند است که حداقل جریان انتقال تسلیحات ایرانی به روسیه تا زمان امضای توافق صلح نهایی متوقف یا به شدت محدود شود و در مقابل حاضر است شورای حکام را از صدور قطعنامههای جدید بازدارد. فرجیراد در ادامه توضیح داد که محور سوم نیز مسائل دوجانبه اقتصادی را در بر میگیرد؛ پاریس میخواهد شرکتهای توتال، رنو، ایرباس و پژو-سیتروئن دوباره مجوز فعالیت محدود در ایران را دریافت کنند و تهران نیز در ازای آن میتواند بخشی از مطالبات قدیمی خود از فرانسه (ازجمله پولهای بلوکهشده یا قراردادهای نیمهتمام) را وصول کند. به گفته او، این نقشه راه احتمالا به صورت مکتوب و رسمی نخواهد بود، بلکه مجموعهای از «تفاهمهای شفاهی هماهنگشده» میان عراقچی و همتایان فرانسویاش خواهد بود که در چند مرحله شش ماهه اجرا میشود و هر مرحله مشروط به اجرای موفق مرحله قبلی است. این کارشناس مسائل بینالملل در پایان تاکید کرد: فرانسه در حال حاضر تنها کشور اروپایی است که برای پیش بردن این سناریو آماده است، چون هم از آلمان و بریتانیا مستقلتر عمل میکند و هم نگران است که اگر در این فرآیند غایب باشد، در آینده نزدیک که احتمالا گفتوگوهای مستقیم ایران و امریکا آغاز شود، کاملا به حاشیه رانده شود، بنابراین پاریس انگیزه واقعی برای به نتیجه رساندن این دور از رایزنیها دارد. این کارشناس مسائل ژئوپلیتیک در ادامه تاکید کرد: این دیدگاه تا حد زیادی درست است که اروپا به تنهایی نمیتواند آثار مکانیسم ماشه را به طور کامل لغو کند و ابتدا تحت فشار امریکا آن را فعال کرد، اما همین اروپا هنوز یک کارت طلایی در دست دارد؛ توانایی ایفای نقش میانجی قابل قبول برای هر دو طرف ایران و ایالاتمتحده.
عبدالرضا فرجیراد افزود: دقیقا به همین دلیل است که پاریس و تا حدی برلین و لندن، در حال حاضر انگیزه مضاعف دارند تا با تهران به یک تفاهم موقت و میانی برسند؛ تفاهمی که نه غنیسازی صفر مطلوب غرب باشد و نه غنیسازی بدون محدودیت مورد خواست ایران، بلکه یک حد وسط زماندار و قابل راستیآزمایی.
او تاکید کرد: وقتی چنین تفاهمی شکل بگیرد، فرانسه یا تروییکای اروپاییمیتوانند مستقیم با دولت ترامپ وارد مذاکره شوند؛ دولتی که رییسجمهوریاش به شدت نیازمند یک دستاورد قابل فروش در سیاست خارجی است، به ویژه حالا که انتخابات نزدیک میشود و نمایش «دیپلماسی موفق» برای او حیاتی شده است.
فرجیراد در ادامه خاطرنشان کرد: در این سناریو، احتمال ظهور یک بسته پیشنهادی جدید بسیار بالاست؛ بستهای که تحریمهای مرتبط با مکانیسم ماشه را به شکل چشمگیر سبک کند، در مقابل ایران همکاری کامل و سریع با آژانس بینالمللی انرژی اتمی را از سر بگیرد، وضعیت سایتهای بمبارانشده و مواد هستهای روشن شود و غنیسازی هم در سطح کنونی فریز بماند. به گفته این استاد ژئوپلیتیک، راهی جز این چرخه گفتوگو و اقدام متقابل وجود ندارد و دیدار پاریس میتواند نقطه شروع واقعی این چرخه باشد.
به باور فرجی راد، آنچه حاکم است، روزنه امید است و اتفاقا همین روزنهای واقعیتر از هر زمان دیگری در پنج سال گذشته است، زیرا برای اولینبار بعد از مدتها، هر سه بازیگر اصلی (تهران، پاریس و واشنگتن) همزمان از جنگ میترسند، به مذاکره نیاز دارند و هیچ کدام نمیخواهند وضعیت به نقطه بیبازگشت برسد.
فرجیراد در ادامه گفتوگو افزود: ایران بارها اعلام کرده که آماده گفتوگو با حفظ عزت و خطوط قرمز خود است، اروپا بهویژه فرانسه به شدت نگران تبعات اقتصادی و امنیتی یک بحران تمامعیار در خلیجفارس است و دولت ترامپ هم که حالا در آستانه انتخابات قرار دارد، بیش از هر چیز به یک «عکس یادگاری دیپلماتیک» با ایران نیاز دارد تا در کارزار انتخاباتی از آن به عنوان موفقیت بزرگ سیاست خارجی یاد کند.
فرجیراد همچنین تاکید کرد: دقیقا همین همزمانی نیازها و همترسیها است که فضای تنفس ایجاد کرده؛ فضایی که اگر درست مدیریت شود، میتواند از پاریس شروع شود، به بروکسل و لندن و برلین کشیده شود و درنهایت درهای بسته مذاکرات ایران و امریکا را دوباره باز کند، بنابراین دیدار فردای آقای عراقچی در پاریس را نباید فقط یک سفر تشریفاتی قلمداد کرد؛ این سفر میتواند لحظهای تاریخی باشد که چرخ دیپلماسی هستهای پس از سالها توقف، دوباره به حرکت درآورد. عبدالرضا فرجیراد با نگاهی واقعبینانه اما خوشبینانه به پرسش «اعتماد» درباره امکان توافق با امریکا در صورت گشوده شدن دوباره درِ مذاکره پاسخ داد: امروز برای اولینبار بعد از سالها، «هزینه ادامه بنبست» برای هر دو طرف از «هزینه توافق» بیشتر شده و همین یک جمله، کل داستان را عوض کرده است. امریکا بعد از حملات ژوئن 2025 و ناتوانی در راستیآزمایی 440 کیلوگرم اورانیوم 60درصد، عملا کابوس «بمب در سایه» را هر شب میبیند؛ ایران هم با اقتصاد تحت فشار و تهدید حمله دوباره نمیتواند بینهایت همین وضعیت را تحمل کند. او تاکید کرد: وقتی هر دو طرف همزمان اینقدر میترسند و اینقدر ضرر میکنند، تاریخ نشان داده که راهحل پیدا میشود. فرجیراد تصریح کرد: ترامپ شخصا به این نتیجه رسیده که ادامه سیاست نتانیاهو نهتنها ایران را متوقف نکرد، بلکه برنامه هستهای را نامریی و خطرناکتر کرد و حالا پروژه محبوبش، یعنی «خاورمیانه نوین» و تبدیل غزه به ریویرا، در معرض نابودی کامل قرار گرفته است، به همین دلیل سیگنالهای متعددی از واشنگتن میرسد که او آماده یک «توافق سریع و قابل فروش» است، حتی اگر در ظاهر حداکثری به نظر برسد.
به گفته این استاد ژئوپلیتیک، ایران هم از کانالهای مختلف ازجمله عربستان و فرانسه پیام داده که حاضر است در ازای احترام متقابل و رفع واقعی بخشی از فشارها، غنیسازی بالای خاص را فریز کند و نظارت کامل آژانس بینالمللی انرژی اتمی را بپذیرد. فرجیراد در پایان گفت: بنابراین اگر فردا در پاریس حتی یک برگه کوچک «اقدام متقابل مرحلهای» امضا شود، میتواند مثل دومینوی بزرگ عمل کند؛ اول نظارت نهاد پادمانی احیا میشود، بعد بخشی از تحریمها سبک میشود و در کمتر از شش ماه میتوانیم شاهد آغاز مذاکرات جدی و مستقیم باشیم؛ مذاکراتی که احتمال موفقیتش اینبار واقعا بالاست. عبدالرضا فرجیراد در پاسخ به پرسش پایانی «اعتماد» درباره احتمال سنگاندازی اسراییل در مسیر رایزنیهای احتمالی ایران و امریکا گفت: اسراییل همچنان اصلیترین و سرسختترین مخالف هرگونه گفتوگو میان تهران و واشنگتن است و سابقهاش هم نشان میدهد هرگاه مذاکرات به مراحل حساس رسیده، تلآویو با لابی سنگین در کنگره، فشار اطلاعاتی یا حتی اقدامات خرابکارانه مستقیم وارد میدان شده و روند را متوقف کرده است.
این استاد ژئوپلیتیک افزود: اکنون نیز نتانیاهو و دستگاه امنیتیاش بیکار ننشستهاند و تمام تلاش خود را میکنند تا رایزنیهای آقای عراقچی در پاریس و هر حرکت بعدی اروپا را بینتیجه بگذارند؛ چون از نظر آنها ایران تحت فشار حداکثری و منزوی تنها نسخه قابل قبول است.
او در ادامه تاکید کرد: اینبار اما شرایط متفاوت است؛ نشانههای روشنی از اختلاف واقعی میان واشنگتن و تلآویو بر سر ازسرگیری مذاکرات دیده میشود و دولت ترامپ که به شدت به یک دستاورد دیپلماتیک قبل از انتخابات نیاز دارد، دیگر حاضر نیست کاملا تابع سیاست نتانیاهو باشد.
فرجیراد در پایان خاطرنشان کرد: بنابراین هر چند خطر خرابکاری اسراییل همچنان جدی است و نباید ساده انگاشت، اما شکاف جاری میان امریکا و اسراییل، همراه با انگیزه بالای پاریس و نیاز مشترک همه طرفها به کاهش تنش، برای اولینبار فرصتی واقعی ایجاد کرده تا دیپلماسی بدون اجازه تلآویو پیش برود؛ فرصتی که اگر درست مدیریت شود، میتواند چرخ مذاکرات هستهای را پس از سالها دوباره به حرکت درآورد.