قمار هند با کارت کرملین!

ایران پرسمان - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
حدیث روشنی| ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه قرار است روزهای 5 و 6 دسامبر (جمعه و شنبه 14 و 15 آذر) به دهلی‌نو سفر کند؛ سفری که نخستین حضور او در هند پس از چهار سال است و به باور ناظران به معنای ازسرگیری نشست‌های منظم میان دو کشور تلقی می‌شود. بنابر گزارشاتی دستور کار این نشست بسیار گسترده است و طیفی از موضوعات و توافق‌های احتمالی را شامل می‌شود؛ از انرژی و مسائل دفاعی گرفته تا هوانوردی غیرنظامی، مواد معدنی حیاتی، پروژه‌های سرمایه‌گذاری و حتی مهاجرت نیروی کار. به گزارش یک رسانه هندی، وزرای دفاع هند و روسیه قرار است کمی زودتر و در تاریخ چهارم دسامبر، در آستانه سفر رسمی ولادیمیر پوتین، به هند، در دهلی‌نو دیدار کنند. در این زمینه یک مقام ارشد تایید کرده است که «راجنات سینگ» وزیر دفاع هند، با «آندری بلووسوف» همتای روسی خود، دیدار خواهد کرد تا همکاری‌های جاری دفاعی را بررسی کرده و فرصت‌های جدید شراکت را به بحث بگذارند. به گفته این دیپلمات ارشد دستور کار این نشست مهم احتمالا شامل بررسی تحویل به‌موقع باقی‌مانده سامانه‌های پدافند هوایی400-S است که هند از روسیه خریداری کرده است. همچنین هند احتمالا امکان خرید واحدهای اضافی 400-S و سامانه نسل بعدی روسیه، 500-S را بررسی خواهد کرد؛ سامانه‌ای که قادر است موشک‌های بالستیک را در برد تا 600 کیلومتر و اهداف هوایی را تا 400 کیلومتر رهگیری کند. در عین حال انتظار می‌رود وزرای دفاع دو کشور درباره همکاری در حوزه کشتی‌سازی و همچنین سامانه‌های تسلیحاتی مشترک ‌توسعه‌ یافته نیز گفت‌وگو کنند؛ حوزه‌ای که هر دو‌طرف به ‌دنبال تقویت بیشتر آن هستند.
توافقات نظامی در دستور کار مسکو و دهلی‌‌نو
پیشنهاد روسیه برای انتقال فناوری جنگنده نسل پنجم به هند در شرایطی که روابط دهلی‌نو با واشنگتن به دلیل اختلافات تجاری و مناقشات دیپلماتیک دچار تنش شده است، به عنوان یک حرکت راهبردی تلقی می‌شود. در همین راستا گروهی از تحلیلگران مدعی‌اند این پیشنهاد که شامل جنگنده رادارگریز‌‌57-‌Su است، نه تنها تمایل مسکو به احیای همکاری‌های دفاعی با یکی از بزرگ‌ترین خریداران تسلیحاتش را نشان می‌دهد، بلکه فرصتی به هند می‌دهد تا نشان دهد «گزینه‌های راهبردی» خود را در موازنه میان قدرت‌های رقیب دراختیار دارد. ‌دنیس آلیپوف، سفیر روسیه در دهلی‌نو، در 20 نوامبر به خبرگزاری دولتی روسیه «تاس» گفت که دوطرف در حال انجام «کار فشرده» روی پلتفرم‌57E-Su هستند و روسیه آماده ارایه آنچه او «بومی‌سازی بی‌سابقه» نامید، می‌باشد. 
همزمان سرگئی چمیزوف، مدیرعامل شرکت دولتی «روس‌تک» بزرگ‌ترین هلدینگ دفاعی و صنعتی روسیه نیز به تاس گفت که مسکو آماده است فناوری Su-57 را بدون هیچ شرطی دراختیار هند قرار دهد و به همکاری نزدیک دو کشور اشاره کرد. حال نیز این اظهارات در آستانه سفر ولادیمیر پوتین، به هند مجددا مطرح شده و ناظران نیز آن را نشانه‌ای از تمایل مسکو برای تعمق همکاری‌ها می‌دانند. با این همه و براساس گزارش رسانه‌های محلی، در صورت پذیرفته شدن این پیشنهاد، این برای اولین‌بار خواهد بود که دهلی‌نو چنین دسترسی عمیقی به فناوری جنگنده نسل پنجم کشوری خواهد داشت. در همین رابطه دانیل مارکی، پژوهشگر ارشد برنامه‌های جنوب آسیا و چین در مرکز استیمسون، گفت هند این پیشنهاد روسیه را به عنوان یک حرکت خوشایند تلقی می‌کند، به ‌ویژه باتوجه به ناخرسندی‌های اخیر دهلی‌نو از واشنگتن در جریان مذاکرات تجاری دشوار و اقدام دونالد ترامپ برای ثبت امتیاز پایان درگیری با پاکستان در اوایل امسال. 
مارکی در ادامه تاکید کرد: «تسلیحات روسیه به‌ ویژه موشک‌های BrahMos و سامانه‌های پدافند هوایی400-S در درگیری ماه مه هند با پاکستان بسیار کارآمد بودند، بنابراین هند نسبت به توافقات جدید با روسیه خوشبین است.» با این همه ترامپ همواره خود را مسوول پایان مناقشه هند و پاکستان تلقی کرده است!
بازار
گفتنی است سامانه موشکی BrahMos یک پروژه مشترک هندی-روسی برای تولید موشک کروز مافوق صوت است، درحالی که 400-Sیک سامانه موشکی سطح به هوا با برد بلند توسعه‌ یافته روسیه است که هند آن را خریداری کرده است. همچنین جنگنده Su-57 روسیه، که به عنوان رقیب 35-F امریکایی شناخته می‌شود، یک جنگنده نسل پنجم با ویژگی‌هایی ازجمله رادارگریزی، مانورپذیری و سامانه‌های پیشرفته آویونیک است. امریکا نیز سال‌هاست تلاش کرده جنگنده‌های 35-F خود را به هند بفروشد، اما دهلی‌نو این پیشنهاد را با استناد به تعرفه‌های امریکا بر کالاهای هندی و انتقادات مکرر واشنگتن از روابط نزدیک هند با مسکو رد کرده است. از طرفی هند همواره بازار مهمی برای تسلیحات روسیه بوده و این موقعیت فرصتی است برای مسکو تا روند کاهش سهم خود در این بازار طی سال‌ها را معکوس کند. مارکی در ادامه این گفت‌وگو تاکید کرد: «صادرات دفاعی روسیه صنعتی حیاتی است و مسکو مایل است آن را حفظ کند، حتی در شرایطی که رقابت ازسوی دیگر کشورها افزایش یافته است.» گفتنی است نسبت تسلیحات روسی در واردات دفاعی هند از 76درصد در دوره 2013 -2009 به 36درصد در2023 -2019 کاهش یافته است که بخشی از آن ناشی از تنوع‌بخشی دهلی‌نو به شرکای تامین تسلیحات برای کاهش وابستگی به یک کشور بوده است. هند همچنین اخیرا بر صنعت دفاعی داخلی و افزایش خودکفایی تمرکز کرده است. الکسی زاخاروف، پژوهشگر برنامه مطالعات راهبردی در بنیاد تحقیقات Observer در دهلی‌نو، گفت روسیه متوجه شده که هند در تلاش است راه‌حل‌هایی برای ارتقای ناوگان جنگنده‌های خود پیدا کند. به گفته زاخاروف، روسیه نیز می‌داند دسترسی به فناوری دفاعی و قیمت سامانه‌هایش نقاط قوت این بازیگر است و بر این اساس قصد دارد جنگنده‌ها و سایر پلتفرم‌های خود را عرضه کند. با این همه و به ادعای برخی تحلیلگران با گسترش همکاری‌های دفاعی هند با امریکا، اروپا و اسراییل طی دو دهه گذشته، دسترسی بیشتر دهلی‌نو به فناوری‌های دفاعی پیشرفته غربی و اسراییلی باعث شده تا تامین‌کنندگان روسی برای جلب قراردادها شرایط رقابتی‌تری ارایه کنند. در همین رابطه «سواران سینگ» استاد دیپلماسی و خلع سلاح در مدرسه مطالعات بین‌المللی دانشگاه «جواهر لعل نهرو» گفت: «این موضوع می‌تواند به روسیه کمک کند تا تولید دفاعی و اقتصاد خود را حفظ کند. نیاز مسکو به تقویت روابط با هند ناشی از انزوای بین‌المللی این کشور پس از حمله به اوکراین در 2022 است.» حجم تجارت دوجانبه هند و روسیه در سال مالی 2025-2024 به حدود 68،7 میلیارد دلار رسیده است. این رشد سریع عمدتا ناشی از افزایش واردات نفت خام روسیه توسط هند با قیمت‌های تخفیفی بوده است. با این حال، تحت فشار واشنگتن برای کاهش خرید نفت روسیه، هند هفته گذشته قراردادی برای واردات سالانه 2،2 میلیون تن گاز مایع (LPG) از امریکا امضا کرد. سواران سینگ در این رابطه گفت: این شرایط هند و روسیه را واداشته تا راه‌های جایگزینی برای حفظ یک شراکت اقتصادی متوازن بررسی کنند. وی همچنین خاطرنشان کرد که تمرکز هند بر بومی‌سازی و تنوع‌بخشی به خریدهای دفاعی باعث شده روسیه سخاوتمندتر عمل کند؛ ازجمله با پذیرفتن شروط دهلی‌نو در زمینه نوآوری مشترک، تحقیق و توسعه و تولید پلتفرم‌ها و فناوری‌های دفاعی پیشرفته.
عملیات «سودرشن چاکرا»
پیش‌تر و در ژوئن امسال، «راجنات سینگم و «آندری بلووسوف» در «چینگدائو» چین دیدار کردند؛ جایی که مسکو بار دیگر تعهد خود به تحویل به‌موقع سامانه‌های 400-S را تایید کرد. هند در ابتدا سفارش پنج واحد 400-S را ثبت کرده بود که تاکنون سه واحد تحویل شده و دو واحد باقی‌مانده قرار است در سال‌های 2026 و 2027 تحویل داده شوند. ‌گفتنی است سامانه400-S اهمیت راهبردی خود را در عملیات‌های اخیر هند ازجمله عملیات «سیندور» ثابت کرده است و اکنون در نیروهای مسلح هند با عنوان «سودرشن چاکرا» شناخته می‌شود؛ نامی برگرفته از سلاح اسطوره‌ای «ویشنو». وزارت دفاع هند همچنین شرکت داخلی مشخصی را برای راه‌اندازی مرکز نگهداری، تعمیر و بازسازی سامانه
 400-S در داخل کشور انتخاب کرده است. ‌گفتنی است نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند روز جمعه در یک گردهمایی عمومی در ایالت «کارناتاکا» درباره چشم‌انداز ماموریت «سودرشن چاکرا» توضیح داد و گفت هدف این طرح، ایجاد یک دیوار حفاظتی نفوذناپذیر پیرامون دارایی‌های حیاتی ملی، صنعتی و بخش دولتی است. او همچنین تاکید کرد: اگر دشمن جرات کند دست به تجاوز مجدد بزند، «سودرشن چاکرای» هند نابودش خواهد کرد. پیش‌تر نیز مودی در سخنرانی روز استقلال، از «ماموریت سودرشن چاکرا» به عنوان طرحی ده‌ساله و جاه‌طلبانه برای تقویت معماری امنیت ملی هند یاد کرده بود.
تجارت و انرژی؛ محور مهم نشست پوتین و مودی
تجارت‌ نیز یکی دیگر از محورها و به تعبیری محور اصلی دستور کار نشست هند و روسیه خواهد بود. به گفته برخی تحلیلگران هر چند تحریم‌های جدید امریکا علیه دو غول نفتی روسیه «روس‌نفت» و «لوک‌اویل» به‌ احتمال زیاد نمی‌تواند روابط انرژی دهلی‌نو و مسکو را کاملا متوقف کند، اما بدون تردید شرکت‌های بین‌المللی هند را از همکاری‌ها در آینده بازخواهد داشت و در نتیجه، واردات نفت خام هند از روسیه کاهش می‌یابد. کاهش احتمالی واردات نفت خام و فرآورده‌های نفتی، مسیر صعودی ارقام تجارت دوجانبه را به‌ شدت محدود خواهد کرد. در شرایطی که آینده واردات نفت با عدم قطعیت جدی روبه‌رو است، تمرکز نشست پیش‌رو بر تسهیل صادرات هند به روسیه خواهد بود؛ به ‌ویژه در بخش‌های داروسازی، ماشین‌آلات و محصولات کشاورزی. 
تعرفه‌ها و تحریم‌ها؛ تشدید فشارها بر دهلی‌نو توسط ترامپ!
ماه‌های آغازین ریاست‌جمهوری ترامپ به دوره‌ای پرتنش در روابط هند و امریکا تبدیل شده است. اگرچه دهلی‌نو تلاش کرد تا حد زیادی به خواسته‌های ترامپ تن دهد، ازجمله افزایش خرید انرژی و تسلیحات امریکایی، اما این میزان انعطاف‌پذیری نیز مانع از آن نشد که هند هدف تعرفه‌های واشنگتن قرار نگیرد. پس از آن، ترامپ با مداخله مستقیم در مناقشه هند و پاکستان، خود را عامل اصلی آتش‌بس معرفی کرد؛ اقدامی که موجب شد تا دهلی‌نو آشفته شود. اصرار رییس‌جمهوری امریکا بر ایفای نقش میانجی «کلیدی» میان هند و پاکستان به خارِ چشمی برای دیپلماسی هند تبدیل شد و دولت مودی را واداشت بارها این ادعاها را به‌ طور رسمی رد کند. علاوه بر این، از آنجا که مذاکرات امریکا و روسیه برای پایان دادن به جنگ اوکراین به هیچ پیشرفت ملموسی منجر نشده است، ایالات‌متحده راه فشار بر مسکو را از طریق نزدیک‌ترین شرکای اقتصادی خود در پیش گرفته است. نتیجه این فشار نیز گنجانده شدن هند در برنامه تحریم‌های مرتبط با روسیه بود، به‌طوری‌که تعرفه‌ای 50درصدی بر طیف گسترده‌ای از کالاهای هندی اعمال شد. این اقدامات، صنایع متعددی در هند را تحت‌تاثیر قرار داده؛ از‌جمله کشاورزی، تولید خودرو، صنایع آلومینیوم و فولاد، فرآوری مس و نساجی. 
با این همه ناظران مدعی‌اند حل این مساله برای دهلی‌نو به یک چالش دو مرحله‌ای تبدیل شده است: اول اینکه مذاکره بر سر توافق تجاری که هم خواسته‌های امریکا برای کاهش کسری تجاری و افزایش دسترسی کالاهای امریکایی به بازار هند را برآورده کند و هم از منافع تولیدکنندگان داخلی هند دفاع نماید و دوم اینکه کاهش واردات نفت از روسیه به نحوی که به منافع ملی آسیب نزند. در هر حال گزارش‌ها حاکی است که مذاکرات تجاری هند و امریکا روند مثبتی دارد و مرحله اول آن در آستانه تکمیل و نهایی شدن قرار دارد. گفتنی است در هفته‌های اخیر، واردات نفت امریکا به هند روند صعودی پیدا کرده است. شرکت‌های نفتی دولتی هند قراردادی یک‌ساله برای واردات حدود 2،2 میلیون تن گاز مایع (LPG) از ایالات‌متحده امضا کرده‌اند که نزدیک به 10درصد از کل واردات سالانه گاز مایع هند را تشکیل می‌دهد. همزمان، واردات نفت روسیه به دلیل ترس از تحریم‌های ثانویه به ‌ویژه در میان پالایشگاه‌های خصوصی هند کاهش یافته است. با این حال، چارچوب یک توافق تجاری تنها بخشی از ماجراست و موانع دیگری مرتبط با روسیه بر سر بازتعریف روابط هند و امریکا وجود دارد. باتوجه به اینکه گفت‌وگوی امریکا و روسیه در آستانه شکست قرار دارد، هند همچنان در خط آتش اقدامات ضدروسیه امریکا باقی خواهد ماند. همان‌طور که ترامپ به دنبال یافتن راه‌های بیشتر برای واداشتن روسیه به پایان جنگ در اوکراین است، به احتمال زیاد کنگره امریکا قانونی را تصویب خواهد کرد که شامل تحریم‌های بسیار شدید علیه کشورهایی است که با روسیه تجارت می‌کنند. این قانون پیشنهادی کنگره مکانیزمی را پیشنهاد می‌دهد که به موجب آن، کشورهایی که به ‌طور «آگاهانه» نفت، اورانیوم، گاز طبیعی، فرآورده‌های نفتی یا محصولات پتروشیمی روسیه را خریداری یا انتقال دهند، مشمول تعرفه 500درصدی شوند. از آنجا که تصمیم‌گیری نهایی درباره این تحریم‌ها با رییس‌جمهور امریکا خواهد بود، این قانون می‌تواند به شمشیری بر بالای سر هند تبدیل شود و واردات انرژی این کشور از روسیه را بیش از پیش تحت فشار قرار دهد. علاوه بر این، درحالی که هند به دنبال توافقات عمده دفاعی با روسیه است، تهدید تحریم‌های ثانویه تحت قانون کاتسا، همچنان پابرجاست و دولت ترامپ ممکن است از آن برای مختل کردن بازگشت همکاری‌های دفاعی هند و روسیه بهره ببرد.
روابط هند و روسیه: از رکود تا شروع
واقعیت این است که جنگ اوکراین از زمان آغاز خود به یکی از چالش‌های جدی سیاست خارجی هند تبدیل شده است و دهلی‌نو را ناچار کرد میان روابط سنتی خود با مسکو و مناسبات گسترده‌اش با غرب، نوعی موازنه‌ محتاطانه برقرار کند. از فوریه 2022 تا جولای 2024، به نظر می‌رسید رویکرد هند بر حفظ سطحی از تعاملات رسمی کم‌سروصدا با روسیه استوار است، در‌حالی که شراکت اقتصادی سودمند به‌ویژه در حوزه انرژی را همچنان ادامه می‌داد. در حالی که هند از هرگونه جلوه‌گری سیاسی در روابط با روسیه پرهیز می‌کرد و تمرکز خود را بر گفت‌وگوهای مشخص درباره موضوعات دوجانبه و جهانی می‌گذاشت، حجم تجارت میان دو کشور به ‌طور پیوسته افزایش یافت. میزان مبادلات تجاری از تنها 13،1 میلیارد دلار در سال مالی 2022-2021 به 68،7 میلیارد دلار در سال مالی 2025-2024 جهش کرد؛ رشدی که امید مقام‌های دو کشور را برای دستیابی به هدف 100 میلیارد دلار در آینده نزدیک بالا برد. این افزایش چشمگیر عمدتا ناشی از تبدیل‌شدن روسیه به بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت خام هند بود؛ به‌طوری‌که 35درصد از کل واردات نفت هند (برحسب ارزش) از روسیه تامین شد. اما پس از سفرهای نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند به مسکو و کازان در جولای و اکتبر 2024، فصل تازه‌ای در روابط دوجانبه گشوده شد. علاوه بر آنکه نفت خام روسیه همچنان بدون وقفه و با وجود فشارهای خارجی به پالایشگاه‌های هند می‌رسید، دو کشور توانستند گفت‌وگوهای ماهوی و جدی دفاعی را نیز از سر بگیرند. 
با این حال ناظران مدعی‌اند در چارچوب منطق موازنه‌ محتاطانه هند، حوزه همکاری‌های دفاعی برای مدتی طولانی «منطقه ممنوعه» تلقی می‌شد؛ زیرا واشنگتن برای این سطح از همکاری با روسیه خطوط قرمز تعیین کرده بود، ازجمله تهدید به اعمال تحریم‌های قانون کاتسا. با این همه و درحالی که توجه افکار عمومی عمدتا معطوف به فشارهای تعرفه‌ای دونالد ترامپ و محدودیت‌های امریکا بر درآمدهای نفتی روسیه بود، دهلی‌نو آرام و بی‌سروصدا روند بازتعامل با بخش دفاعی روسیه را آغاز کرده؛ روندی که اکنون به چند توافق اولیه انجامیده است. براساس برخی گزارش‌ها، برخی از این توافق‌ها نهایی شده یا در دست آماده‌سازی‌اند: از توسعه مشترک سامانه پدافند هوایی «پانتسیر» گرفته تا احتمال خرید سامانه هشدار زودهنگام «ورونژ» که بیش از 6000 کیلومتر برد دارد. افزون بر این، طی «عملیات سیندور»، سامانه‌های پدافندی روسیه بار دیگر کارآمدی خود را نشان دادند و حتی «سینگ» فرمانده نیروی هوایی هند، سامانه400-S ‌را «تغییر‌دهنده بازی» توصیف کرد. از همین رو، دهلی‌نو برای خرید یک محموله اضافی از سامانه‌های 400-S نیز ابراز تمایل کرده است. با این حال، برنامه تحویل باقی‌مانده سامانه‌ها طبق قرارداد قبلی با تاخیر روبه‌رو شده و تا سال 2026 به تعویق افتاده است؛ موضوعی که نشان می‌دهد هند فعلا نمی‌تواند امیدی به ورود سریع این سامانه‌ها به شبکه دفاع هوایی خود داشته باشد.
رویکرد محتاطانه هند در برابر مسکو و واشنگتن
در همین حال به ادعای برخی کارشناسان سفر پوتین به هند می‌تواند جایگاه روسیه در هند را تقویت کند. برای دهلی‌نو، روایت روسیه به عنوان یک «شریک آزموده‌ شده» نقش مهمی در پیام‌رسانی داخلی دارد و نشان می‌دهد که سیاست خارجی هند ثابت و مصون از شوک‌های خارجی باقی مانده است. به همین دلیل، احتمالا هند به سرمایه‌گذاری در شراکت خود با روسیه ادامه خواهد داد، هر چند که شرایط بنیادی این رابطه چندان قوی نیست و مسائل متعددی مانع گسترش همکاری‌ها می‌شوند. بنابراین، نتایج سفر پوتین نه تنها درباره ارسال سیگنال به ایالات‌متحده خواهد بود، بلکه به آرام کردن نگرانی‌های داخلی نیز مربوط می‌شود تا نشان دهد هند زیر فشار ترامپ تسلیم نخواهد شد. 
با این حال فارغ از اینکه دولت هند که در حل مسائل با امریکا همواره محتاطانه عمل کرده، اما دیپلماسی علنی ترامپ در ارتباط با دهلی‌نو باعث ایجاد چندین خطای راهبردی شده است، به گونه‌ای که رویکرد مخرب رییس‌جمهور امریکا و برخی مشاوران ارشدش به یک مساله داخلی برای مودی تبدیل شده و گزینه‌های او برای پیشبرد دستور کار هند-امریکا را محدود کرده است. ‌حال نیز ناظران بر این باورند باتوجه به اینکه امریکا همچنان یک شریک حیاتی برای هند در حوزه‌های دفاع، فناوری، تجارت و سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود، تعامل دوجانبه بدون شک ادامه خواهد یافت. با این حال، جنجال‌های اخیر افکار عمومی را به‌شدت درگیر کرده و اعتماد به تداوم روابط را تضعیف. ازسویی دیگر روسیه نیز برای دهه‌ها اصلی‌ترین تامین‌کننده تسلیحات هند بوده و تجهیزات متنوعی ازجمله جنگنده، زیردریایی، سامانه موشکی و هلیکوپتر دراختیار این کشور قرار داده است. با این همه به نظر می‌رسد هند می‌خواهد به هر دو بازیگر، مسکو و واشنگتن، نشان دهد که گزینه‌های راهبردی دارد و تنها به یکی از این دو وابسته نخواهد بود.