ایران پرسمان - خراسان / ««درست» کتاب بنویسیم» عنوان یادداشت روز در روزنامه خراسان به قلم علیرضا حیدری است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
هفته کتاب امسال را هم فقط با تفاوت شعار امسال آن یعنی «بخوانیم برای ایران»، به پایان رساندیم. با‌این‌حال این هفته‌ها و روزها فرصت خوبی است تا نگاهی بیندازیم به ابعاد مختلف وضعیت نشر کتاب و از جمله آن جایگاه ویرایش و ویراستاری در این حوزه. کتاب به‌دلیل اولویتی که از نظر شأن و جایگاه در حوزه نشر دارد، بیش‌از دیگر حوزه‌های نوشتاری مورد توجه است؛ کتاب هم اعتبار علمی بیشتری دارد و هم مرجعیت بیشتر.( اگرچه متأسفانه امروزه به‌دلیل عطش داشتن کتاب و نویسنده بودن، کتاب‌های کم محتوا و گاه بی‌محتوایی هم روی قفسه کتاب‌فروشی‌ها می‌نشیند!) گذشته از این آسیب‌ها، کتاب هنوز بلندجایگاه است و نباید به آن ساده‌انگارانه نگریست. ازجمله نکاتی که در این نوشته منظور ماست، موضوع قلم و نگارش و پایبندی یک کتاب به درست‌نویسی و ویرایش است که بر اعتبار آن می‌افزاید. استناد به سبک و شیوه نگارشی کتاب‌ها محکم‌تر است و گاه خودش یک شیوه‌نامه تلقی می‌شود. چنان‌که در بررسی شیوه‌های نگارشی و رسم‌الخط فارسی، استناد به آثار گذشتگان، مبنای تحلیل و نقد و بررسی قرار می‌گیرد. اما آنچه امروزه شاهد آنیم، کمتر نسبتی با این ارجاع‌دهی علمی دارد و بلبشویی که در ویراستاری کتاب می‌بینیم، از قضا نگران‌کننده است.
موضوع ویراستاری کتاب با دو مسئله مشخص روبه‌روست؛ اول این که کتاب‌های زیادی هست که اصلاً به دست ویراستار نمی‌رسد و بدون ویرایش چاپ می‌شود و دیگر این که حوزۀ «کتاب» در گیرودار انبوه «شیوه‌نامه» سرگردان است!
گروهی هستند که اساساً یا با ویراستاری کتاب میانه‌ای ندارند و ارزش و اهمیتی برای ویرایش قائل نیستند، یا برای کاستن از هزینه‌های چاپ کتاب از خیر ویرایش آن میگذرند. در هر دو صورت، آسیب یکی است و به بی‌سروسامان‌تر شدن این ماجرا دامن می‌زند. بنابراین، باید صاحبان آثار به این درک برسند که ویرایش کتاب به زیبایی، درستی، ماندگاری و وزانت اثر کمک می‌کند. هرچه یک اثر شسته‌رفته‌تر و به‌سامان‌تر باشد، زیباتر و خواندنی‌تر خواهد بود. خواندن کتابی که روان‌تر است، به‌مراتب از کتابی که به‌لحاظ زبانی و نحوی سخت‌خوان و پیچیده است، با اقبال بیشتری روبه‌رو خواهد شد و بیشتر دیده می‌شود و می‌خوانند. ازاین‌رو، سوق دادن صاحبان آثار به سمت ویرایش کتاب و تشویق آن‌ها از طرف ناشران، به تغییر عقیده مخالفان ویراستاری کمک می‌کند. ضمن این که چاپ کتاب ویراسته، شأن و منزلت ناشر را هم بالا می‌برد و به اعتبار آن می‌افزاید. چنان‌که بسیاری از ناشران خوش‌نام، بخش ویراستاری را در چرخۀ نشر خود دارند و برای آن ضریب خوبی در نظر می‌گیرند. پس گام اول اعتبار بخشیدن به ویراستاری و توجه دادن همۀ ناشران و صاحبان آثار به ضرورت و اهمیت ویرایش و ویراستاری است.
دومین مسئله‌ای که در ویراستاری کتاب جای بحث دارد، این است که تعدد شیوه‌نامه‌ها توسط ناشران و نیز شیوه‌نامه‌های شخصی برخی از نویسندگان صاحب‌نظر، راه را بر وجود یک شیوه‌نامۀ یکنواخت و یکسان بسته و این خود به آشفتگی و پریشان‌حالی حوزۀ ویراستاری افزوده است. البته این تفاوت شیوه بیشتر در حوزۀ صوری و شکلی و همان رسم‌الخط است که راه برون‌رفت آن پناه بردن به شیوه نامۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ یعنی «دستور خط فارسی» است. رسم‌الخط نباید چندان محل منازعه و مخل این ماجرا باشد؛ آنچه در ویراستاری برای ویراستاران مهم‌تر و حیاتی‌تر است و مسئله اول آنان است، ویرایش محتوایی و شلختگی در ساختار متن‌ها و جمله‌بندی‌های آشفته و طولانی و درهم‌ریخته است.
بازار ![]()
نثر امروز ما نثری نابسامان است؛ نثری متأثر از نثر شلخته و بد اداری که به همه قالب‌های نوشتاری ما ریشه دوانده است و البته تردیدی نیست که کتاب به اعتبار جایگاهی که دارد باید نثری پاکیزه و بسامان داشته باشد و راه گریز پناه بردن به ویرایش است.