ایران پرسمان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، خروج از ان‌پی‌تی یکی از گزینه‌های ایران برای واکنش خواهد بود. البته این اقدامی است که ایران می‌تواند در صورت فعال‌سازی انجام دهد و برای جلوگیری از انجام این اقدام هم هنوز گزینه‌هایی پیش‌روی ایران قرار دارد. در گفت‌وگو با ساسان کریمی، کارشناس اصلاح‌طلب در حوزه مسائل بین‌الملل به بررسی موضوع مکانیسم ماشه پرداختیم که در ادامه مشروح آن را از نظر می‌گذرانید.
فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران از چه زمانی شروع خواهد شد؟
البته گفتن مکانیسم ماشه حرفه‌ای نیست، چون در برجام وجود ندارد. اسنپ‌بک هم وجود ندارد. آنچه در برجام آمده، سازوکار حل اختلافات است. اما آنچه به اسنپ‌بک موسوم است، حداکثر 75 روز زمان می‌برد. 45 روز طول می‌کشد که پرونده به شورای امنیت برسد و 30 روز طول می‌کشد که در شورای امنیت به آن رسیدگی شود، البته اروپایی‌ها تلاش می‌کنند که با دور زدن 45 روز اول القا کنند که می‌توانند مستقیماً به خاطر اوضاع و احوال و اینکه ایران از نظر آن‌ها قواعد را نقض کرده پرونده را به شورای امنیت ارجاع دهند. تأثیر آن در این است که به هر صورت باید این ماجرا تا 18 اکتبر در شورای امنیت به نتیجه برسد. بنابراین تا مرداد ماه می‌بایست روال را شروع کنند.
آقای عراقچی هم در مصاحبه به این موضوع اشاره کردند که فعال‌سازی اسنپ‌بک، معادل حمله نظامی است. معنای آن در شرایط فعلی چیست؟
این اظهار نظر و موضع‌گیری سیاسی آقای عراقچی است و منظورشان نوعی از عدم حسن‌نیت و اعمال فشار ناروا به جمهوری اسلامی ایران است که از نظر جمهوری اسلامی، این اقدام در خور پاسخ متقابل است. همان‌طور که حمله نظامی و یا هرگونه تعرضی که انجام می‌شود، واکنشی دارد، این کنش هم تأثیرات مشابه خود را دارد و آن چیز‌هایی که از نظر واکنش به ذهن می‌رسد در سرفصل‌های سازمان حقوق بین‌الملل قرار دارد. اما آنچه آقای عراقچی مطرح کردند، بیشتر اظهارنظر سیاسی بود که نشان دهند چنین تعرضی به حقوق بین‌الملل از نظر جمهوری اسلامی ایران موضوع کم‌اهمیتی نیست و با واکنش جدی همراه خواهد شد.
اگر اروپایی‌ها مکانیسم ماشه را فعال کنند، واکنش و پاسخ ما چه خواهد بود؟
از نظر مکانیکی این امکان وجود دارد که اروپایی‌ها مکانیسم ماشه را فعال کنند، اما این مشروعیت وجود ندارد. به واسطه اینکه اقدامات ایران در برابر نقض برجام، توسط اروپایی‌ها و خروج آمریکا از برجام، اقدامات جبرانی، بازگشت‌پذیر و تدریجی بوده است. بنابراین ایران به واسطه افزایش سطح غنی‌سازی، میزان مواد غنی شده و حوزه‌های دیگر در برنامه هسته‌ای که فرابرجامی است به لحاظ تکنیکی مرتکب نقض برجام نشده است. سازوکار حل‌وفصل اختلافات، مربوط به زمانی است که طرفی نقض برجام کرده باشد و طرفی بخواهد از آن سازوکار استفاده کند، اما چون هر عضوی موضوع را خودش تشخیص می‌دهد، اروپایی‌ها به طور مکانیکی می‌توانند این اقدام را انجام دهند؛ اما مشروعیتی ندارد. کار‌هایی که ایران می‌تواند انجام دهد در لایه‌های مختلف است. یکی در بعد سیاسی و رسانه‌ای است. می‌تواند مشروعیت این اقدام را به چالش بکشد و بازخوانی مرتب و مکرر آنچه که گذشته یعنی نقض مکرر برجام توسط آمریکا و اروپا و همچنین اقدامات خودش را مکرراً تعریف کند. در بعد حقوقی هم می‌تواند با راه‌انداختن سازوکار توسط اروپایی‌ها، در مکاتباتی با رئیس سازمان ملل متحد و رئیس مجمع عمومی ملل متحد و حتی مدیرکل آژانس، موارد را ذکر کند و حتی ممکن است بتواند با عنوان نقض آشکار از حقوق بین‌الملل، به مراجع حقوق بین‌الملل به عنوان یک شکایت رجوع کند که این موضوع ممکن است مستلزم زمان باشد و می‌دانیم حقوق بین‌الملل قرار نیست جایگزین قدرت در محیط جهانی شود ولی می‌تواند تلطیف شرایط کند. در ابعاد پاسخ متقابل هم ایران گزینه‌های مختلفی مثل خروج از ان‌پی‌تی، هم‌زمان با اعلام آمادگی برای آغاز مجدد مذاکرات قابل توجه و محتوایی را در دستور کار قرار دهد. واقعیت این است که ایران هیچ نقضی در برجام مرتکب نشده که آن‌ها بخواهند مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کنند ولی برای جلوگیری از آن ایران ممکن است بتواند از حوزه‌های دیگر، حتی غیرهسته‌ای صرف‌نظر کند تا بتواند ما به ازای آن را در چانه‌زنی دریافت کند و بعداً به این موضوعات برگردد.
در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، چقدر محتمل است ایران از ان‌پی‌تی خارج شود؟
فکر می‌کنم گزینه جدی ایران در پاسخ به مکانیسم حل‌وفصل اختلافات، همین خروج از ان‌پی‌تی باشد. خروج از ان‌پی‌تی یک فرایند سه ماهه است که از زمانی که نامه را تنظیم و ارسال می‌کنید، در آن سه ماه اعلام می‌کنید که مذاکره می‌کنم. نامه ارسال می‌شود تا سه ماه بگذرد. در این سه ماه می‌توان مذاکرات مختلفی را انجام داد ولی خروج از ان‌پی‌تی اقدامی یک‌روزه و یک‌مرحله‌ای نیست.
بازار ![]()